Bağçasaray (arap urufatında: باغچه سراى‎) (ukraince Бахчисарай, rusça Бахчисарай) – cenüp-ğarbiy Qırımda tarihiy bir şeerdir, Qırım Hanlığınıñ sabıq paytahtı, Bağçasaray rayonınıñ merkezi. Qırımnıñ İçeri dağ sıralarınıñ capında, Çürük Suv özeniniñ yılğasında buluna. Qırımnıñ paytahtı olğan Aqmescit ve Bağçasaray arasındaki mesafe 38 km. Şu anda Rusya tarafından işgal altında.

şeer
Bağçasaray
ukr. Бахчисарай
rus. Бахчисарай
Tuğra
Tuğra
Tuğra
Memleket Rusiye/Ukraina[1]
Region Qırım Muhtar Cumhuriyeti[2]/Qırım Cumhuriyeti[3]
Rayon Bağçasaray rayonı
Coğrafiy koordinatalar Koordinatlar: 44°45′10″ ş. e. 33°51′39″ ş. b. / 44.752778° ş. e. 33.860833° ş. b. (G) (O) (Я)44°45′10″ ş. e. 33°51′39″ ş. b. / 44.752778° ş. e. 33.860833° ş. b. (G) (O) (Я)
Temeli qoyulğan tarihı 1532
Meydanlıq 55 km²
Yükseklik 300 m (deñizge nisbeten)
Eali
  • 10.450 kişi (1930)
Eali sıqlığı 190 kişi/km²
Saat quşağı UTC+3
Telefon kodu +7 36554
Poçta indeksleri 298400 — 298408
Bağçasaray (Qırım)
Bağçasaray
Bağçasaray
Bağçasaray (Bağçasaray rayonı)
Bağçasaray
Bağçasaray
Vikianbarda Bağçasaray

Coğrafiya

deñiştir

İklimi yarım qurğaqlı, issidir, yımşaq qış ile. Yanvarniñ orta arareti +0,3 °C, İyülniñ orta arareti +21,7 °C. Yağanaqlarnıñ orta yıllıq derecesi 500 mm.

 
XVIII

Bugünki Bağçasaray toprağında evel-ezelden bir qaç meskün yer bar edi. XVI asırnıñ birinci yarımında şeer meydanğa kelgen vaqıtta üç esas meskün yer bar edi: Qırq Yer qalesi (şimdiki Çufut Qale), Salaçıq ve Eski Yurt köyleri. Salaçıqta ve Qırq Yerde Altın Ordu zamanlarından berli memuriy merkezler bar edi. XV ile XVI asırlarnıñ sıñırında I Meñli Geray Salaçıqtan iri paytaht yaptırmaq niyetinen anda qurucılıq başlattı. 1532 senesinece Salaçıq Qırım Hanlığınıñ paytahtı edi. İşbu senede Meñli Geraynıñ oğlu I Sahib Geray Salaçıqtan 2 km uzaqlıqta yañı han rezidentsiyasınıñ temelini qoydurıp onı Bağçasaray dep adlandırdı. Soñ yañı han rezidentsiyasınıñ etrafında şeer meydanğa keldi.

XVII asırnıñ ortalarında Bağçasarayda 2000 ev bar edi. Olardan üçte biri yunanlarnıñki edi. 1736 senesi Kristof Minih yolbaşçılığı altında Rusiye ordusı şeerni bütünley yaqtı. Bugüngece saqlanılıp qalğan han saraynıñ yapıları 1740-1750 seneleri şeerniñ ğayrıdan tiklenüvi ketişatında quruldı. 1794 senesi Bağçasarayda 5 degirmen, furunlar, sepici, demirci, ayaqqap, tüfek ustahaneleri, bayağı ticaret evleri ve tükânlar, 17 kervan-saray bar edi.

XIX asırda ve XX asırnıñ başında şeer qırımtatarlarnıñ medeniy ve içtimaiy yaşayışlarınıñ merkezi edi. 1944 senesi mayıs 18 künündeki qırımtatar halqınıñ sürgünligine qadar Bağçasaray ealiniñ çoqluğını qırımtatarlar teşkil etken 3 şeerlerden biri (Qarasuvbazar ve Aluştanen beraber) edi.

Eali sayısınıñ dinamikası

deñiştir
Yıl Sayı
1930 10.450
1939 10.884 [4]
1959 10.852 [5]
1970 15.912 [6]
1979 22.321 [7]
1989 25.363 [8]
1992 27.200
Yıl Sayı
1998 28.500
2001 27.549 [9]
2003 27.076
2004 26.695
2005 26.628
2006 26.395
2007 26.208
Yıl Sayı
2008 26.124
2009 26.067 [10]
2010 26.144 [10]
2011 26.215 [10]
2012 26.363 [11]
2013 26.482 [11]
2014 27.448 [12]
Yıl Sayı
2015 27.450 [13]
2016 27.351 [14]
2017 27.188 [15]
2018 26.874 [16]
2019 26.572 [17]
2020 26.680 [18]
2021 28.609 [19]
  • 1930 — 10 450 kişi (7420 qırımtatar, 1850 rus, 315 yeudi, 205 yunan, 185 ukrain, 50 alman, 30 ermeni, 30 bulğar, 365 başqaları).
  • 1939 — 10 891 kişi
  • 1989 — 25 363 kişi
  • 2006 — 26 400 kişi

Rayonlarğa resmiy sayılmağan bölünüvi

deñiştir

Zemaneviy Bağçasaray meydanlığı tahminen teñ kelgen bölüklerden ibarettir. Bu – Eski şeer, Yañı şeer ve yañı qırımtatar maalleleridir. Eski şeer Çürük Suv özeniniñ tar deresinde buluna. Bağçasaraynıñ bu rayonı orta asırlardan qalma yerleşüvnen (yani tar, qıyış soqaqlarnen) ve eski, deñişmegen qırımtatar evlernen ayırıla. Ulu Vatan cenkinden soñ qurulğan maallelerge Yañı şeer deyler. Şeerniñ üçünci bölümini 1990 seneleri sürgünlikten qaytqan qırımtatarlar qurdılar. Cenkten soñ Eski Yurt, Aziz, Aqçoqraq ve Salaçıq (Staroselye) köyleri şeerniñ terkibine kirsetildiler.

Mahsus itibarğa lâyıq yerler

deñiştir

Hansaray - Qırım hanlarınıñ sarayı Bağçasaraynıñ eñ müim tarihiy abidesidir. Saraydaki Közyaş çeşmesi Aleksandr PuşkinniñBağçasaray Çeşmesi” (rusça «Бахчисарайский фонтан») eserinde şereflengen. Salaçıq maallesinde Zıncırlı medrese ve onıñ yanındaki I Hacı Geraynıñ dürbesi buluna. Şeerniñ yanında erkekler hristian keşişhanesi (Свято-Успенский монастырь) ve orta asırlardan qalma Çufut Qale (sıq “qoba şeeri” olaraq adlandırıla) bar.

İçtimaiy saa

deñiştir

Şeerde ihtisasiy oquv yurtu, qurucılıq tehnikumı, tabiat evi, seyaat ve kezintiler bürosı çalışalar.

Resimler

deñiştir

Bağlantılar

deñiştir

Atıflar

deñiştir
  1. Bu meskün yer Rusiye ve Ukraina arasında çatışuvğa sebep olğan Qırım yarımadasında buluna. Qırımnı de-fakto idare etken Rusiyeniñ qanunlarına köre yarımadada bulunğan Qırım Cumhuriyeti ve Aqyar federal emiyetli şeeri - Rusiye terkibindeki eki federatsiya subyektidir. Ukraina qanunlarına köre yarımadada Ukraina terkibindeki Qırım Muhtar Cumhuriyeti ve Aqyar mahsus statuslı şeeri buluna.
  2. Ukraina qanunlarına köre.
  3. Rusiye qanunlarına köre.
  4. Всесоюзная перепись населения 1939 года. Численность городского населения СССР по городским поселениям и внутригородским районам (rus.)
  5. Всесоюзная перепись населения 1959 г. Численность городского населения союзных республик (кроме РСФСР), их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу (rus.)
  6. Всесоюзная перепись населения 1970 г. Численность городского населения союзных республик (кроме РСФСР), их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу (rus.)
  7. Всесоюзная перепись населения 1979 г. Численность городского населения союзных республик (кроме РСФСР), их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу (rus.)
  8. Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения союзных республик, их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу (rus.)
  9. Кількість та територіальне розміщення населення України. Дані Всеукраїнського перепису населення 2001 року (ukr.)
  10. 10,0 10,1 10,2 Чисельність наявного населення України на 1 січня 2011 року (ukr.)Київ: 2011. — 112 s.
  11. 11,0 11,1 Чисельність наявного населення України на 1 січня 2014 року (ukr.)
  12. Перепись населения 2014 года. Численность населения Крымского федерального округа, городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений (rus.)
  13. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года (rus.)
  14. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года (rus.) — 2018.
  15. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года (rus.)Москва: Росстат, 2017.
  16. Оценка численности постоянного населения по городским округам и муниципальным районам Республики Крым по состоянию на 1.01.2018 года (rus.)
  17. Оценка численности постоянного населения по городским округам и муниципальным районам Республики Крым по состоянию на 1.01.2019 года (rus.)
  18. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2020 года (rus.)
  19. Итоги Всероссийской переписи населения 2020 года (по состоянию на 1 октября 2021 года) (rus.)