Uyğur tili

Uyğur tili ئۇيغۇر تىلى‎, Uyghur tili, Уйғур тили
Memleketler:	Çin, Qazahistan
Resmiy status:	Şincañ
Laf etken sayısı:	10—20 million
Sıralama:	98
Sınıflaştırma
Kategoriya:	Avrasiya tilleri
Altay tilleri Türkiy tiller Qarluq tilleri
Elifbe:	arap elifbesi, latin elifbesi, kirill elifbesi
Til kodları
ISO 639-1:	ug
ISO 639-2:	uig
ISO 639-3:	uig
Vikipediyanıñ Uyğurca bölügi bar

Uyğur tili (öz adı ئۇيغۇر تىلى‎, Uyghur tili, Уйғур тили) - Şarqiy Türkistandaki Uyğur halqı tarafından laf etilgen Qarluq gruppadan bir Türkiy tildir.

Ses bilgisi

Uyğur tilinde 8 sozuq, 24 tutuq sesi bar. Uyğur tilinde eki çeşit e sesi bardır. Bulardan e qırımtatar tilindekinden daa açıq, é ise daa qapalı telâffuz etilir. Qalın olğan q ve gh sesleri yanında i-ler ı olaraq oqulalar, diger yerlerde ise i oqulğanı qabul etilir. q ve gh sesleri qırımtatar tilindekinden daa qalındır. Bu sesler ğırtlağa daa yaqın olaraq telâffuz etilir. x sesi qattı olaraq telâffuz etilgen bir ğırtlaq sesidir. ng qırımtatar ñ-ge yaqındır.

Coğrafik dağıluv

Uyğurca Çinde 9 million kişi tarafından çoqusı uzaq ğarb Şincañ Uyğur Muhtar Rayonında laf eteler. Uyğurca ayrıca 500 000 kişi tarafından Qazahistanda laf eteler, ve Afğanistan, Arnavutlıq, Avstraliya, Belçika, Kanada, Almaniya, İndoneziya, Qırğızistan, Moğolistan, Pakistan, Saudiy Arabistan, İsveçiya, Tayvan, Tacikistan, Türkiye, Büyük Britaniya, AQŞ, ve Özbekistanda Uyğur cemaatları bardır.

Elifbe

Uyğurca X asırdan berli arap elifbesinen yazılmaqta. 1969-1983 yılları arasında Çin ükümetiniñ azırlatqan Yengi Yezik̡ degen Uyğur latin elifbesi ile yazılğan, faqat soñra Uyğur sesleri köstergen tamamlayıcı işaretler ile Arap elifbesine qayttı. 2000-nci senelerden berli yañı Uyğur Latin Yéziqi degen bir urufat qullanılıp başladı. Aşağıdaki cedvel Arap ve Latin afileriniñ bir teñeştirilüvidir:

Uyğur elifbeleriniñ qıyaslanuvı

Arap	Latin	Kiril	ULY	Qırımtatar transliteratsiyası	IPA		Arap	Latin	Kiril	ULY	Qırımtatar transliteratsiyası	IPA
ئا	A a	A a	A a	A a	/a/		ق	Ⱪ ⱪ	Қ қ	Q q	Q q	/q/
ئە	Ə ə	Ə ə	E e	E e	/æ/		ك	K k	K k	K k	K k	/k/
ب	B b	Б б	B b	B b	/b/		ڭ	-ng	Ң ң	-ng	Ñ ñ	/ŋ/
پ	P p	П п	P p	P p	/p/		گ	G g	Г г	G g	G g	/ɡ/
ت	T t	Т т	T t	T t	/t/		ل	L l	Л л	L l	L l	/l/
ج	J j	Җ җ	J j	C c	/ʤ/		م	M m	М м	M m	M m	/m/
چ	Q q	Ч ч	CH ch	Ç ç	/ʧ/		ن	N n	Н н	N n	N n	/n/
خ	H h	X x	X x	H h	/x/		ھ	Ⱨ ⱨ	Һ һ	H h	H h	/h/
د	D d	Д д	D d	D d	/d/		ئو	O o	О о	О о	O o	/o/
ر	R r	Р р	R r	R r	/r/		ئۇ	U u	У у	U u	U u	/u/
ز	Z z	З з	Z z	Z z	/z/		ئۆ	Ɵ ɵ	Ө ө	Ö ö	Ö ö	/ø/
ژ	Ⱬ ⱬ	Ж ж	J j	J j	/ʒ/		ئۈ	Ü ü	Ү ү	Ü ü	Ü ü	/y/
س	S s	С с	S s	S s	/s/		ۋ	V v	В в	W w	V v	/v/
ش	X x	Ш ш	SH sh	Ş ş	/ʃ/		ئې	E e	E e	É é	E e	/e/
غ	Ƣƣ	Ғ ғ	GH gh	Ğ ğ	/ʁ/		ئى	I i	И и	I i	İ i/I ı	/i/ ya da /ɨ/
ف	F f	Ф ф	F f	F f	/f/		ي	Y y	Й й	Y y	Y y	/j/

Uyğur Kiril elifbesi tamamlayıcı olaraq eki arif saiptir, ki bular eki sesniñ kombinatsiyasıdır. Bular aşağıda Arap ve Latin arifleriniñ tıpqıdaşı ile kösterilgen.

Kiril	Arap	Latin
Ю ю	يۇ	yu
Я я	يا	ya

Yazı misali

• Uyğurca (Yengi Yezik̡):
  

H̡əmmə adəm zatidinla ərkin, izzət-h̡ɵrmət wə h̡ok̡uk̡ta bab-barawər bolup tuƣulƣan. Ular ək̡ilgə wə wiⱬdanƣa igə, h̡əmdə bir-birigə k̡erindaxlik̡ munasiwitigə hax roh bilən mu’amilə k̡ilixi kerək.

• Uyğurca (Uyğur Latin Yézigi):
  

Hemme adem zatidinla erkin, izzet-hörmet we hoquqta babbarawer bolup tughulghan. Ular eqilghe we wijdangha ige hemde bir-birige qérindashliq munasiwitige xash rox bilen mu’amile qilishi kérek.

• Uyğurca (Kiril):
  

Һәммә адәм затидинла әркин, иззәт-һөрмәт вә һоқуқта баббаравәр болуп туғулған. Улар әқилғә вә вижданға игә һәмдә бир-биригә қериндашлиқ мунасивитигә хаш рох билән му’амилә қилиши керәк.

• Uyğurca (Qırımtatar transliteratsiyası):
  

Hemme adem zatidinla erkin, izzet-hörmet ve hoquqta babbaraver bolup tuğulğan. Ular eqilğe ve vijdanğa ige hemde bir-birige qerindaşliq munasivitige haş roh bilen mu’amile qilişi kerek.

• Qırımtatarca:
  

Bütün insanlar ür, sayğı ve uquqlar itibarı ile musaviy doğalar. Aqıl ve vicdanğa saipler ve bir-birlerine qarşı ağa-qardaşlıq fikirnen areket etmelidirler.