Bulğaristandaki Qırımtatar diasporası

Bulğaristandaki Qırımtatar diasporası, Bulğaristanda yaşağan Qırımtatar azlığı. Yapılğan nufus sayılmasına köre 2001 senesi memlekette 1803 Qırımtatar yaşay. Bu kişilerniñ çoqusı, 1860'lı seneleri Qırımdan kelgendir. Bazı menbalarğa köre 1860'larda Bulğaristanğa kelgen qırımtatar sayısı 110,000 edi. Daa soñra bu kişilerniñ bir qısmı Bulğaristandan köç etmiştir.

1920 soñrası Atatürk Romaniyağa yibergen gemilernen tatar-türklerini savaştan Türkiyege ketirtip Türkiyede çeşitli yerlerge yerleştirgen. Edirne, Çanakkale kibi yerlerde tatarlarğa yer bergen.

Bulğaristandaki Qırımtatarlarınıñ eñ çoq yaşağan bölgeleri ise Varna, Tatar Pazarcıq, Balçıq, Dobriç ve Şumnudır. Bu bölgeler 1900’lü yıllarda Romaniyada olğanı içün tatarlar aslında Romaniyada yaşamaqta edi. Türkiyege köçken tatarlarnıñ çoqusı Eskişehirdedir. Meşur yemekleri cantıq ve çibörektir.

Tarihı

1241 senesinden başlap, bugünge qadar qayd etilgen tatarlarnıñ Bulğaristanğa ücümlerinden birincisi, Ekinci Bulğar İmperiyası tatarlarnen daimiy siyasiy alâqalar qurğan edi. Bu erte devirde (XIII - XIV asır) "tatar" sözü bir etnonim degil de, Cengiz hannıñ mirasçı orduları içün umumiy bir ıstıla edi. Bulğaristanda tatarlarnıñ ilk yerleşüvleri XIII ve XIV asırlarnıñ başlarında, Altın Ordu sülâle zıddiyetleri vaqtında bir sıra tatar arbiy bölükleri bulğar ükümdarları tarafına keçkeninen bağlı ola bile.

Ekinci Bolğar İmperiyasınıñ bayrağı

XIV asırnıñ soñundan XV asırnıñ soñuna qadar bir qaç tatar gruppası Bulğar toprağında yerleşti, soñra Osmanlı İmperiyasınıñ bir qısmı oldı; olarnıñ köçüv sebepleri çeşit türlü edi. O vaqıtları köçip kelgen adamlar, yavaş-yavaş oturaq yaşayış tarzını qabul ettiler, bazı rayonlarda ise, daa eki asır devamında toplu cemiyet olaraq saqlanıp qaldılar. O devirniñ yazılı menbaları, tatarlar qomşu köylerge ücüm etmege ve akimiyetniñ areketlerine faal qarşılıq köstermege meyilli olğanlarını ve bu sebepten Trakiyada yaşağanlar de "yaramay" sayılğanını köstere. Yavaş-yavaş bölgedeki qırımtatarlar Osmanlı arbiy memuriyetiniñ bir qısmı oldı. Bu fakt, tatar ealisiniñ azlığı ve yerli türklerge (türk tili ve umumiy din) yaqınlığı ile beraber, gruppa tatar kimliginiñ soñunace ğayıp olmasına ketirdi. Trakiyadaki vaziyetten farqlı olaraq, Dobruca etnik terkibi XV asırdan başlap XX asırğa qadar büyük tatar cemiyetiniñ bar olğanını köstere. Osmanlılarnıñ Bessarabiyanı zapt etüvi, 1530 ve 1550 seneleri arasında Şimaliy Qara deñiz yanından Dobrucağa tatarlarnıñ daimiy köçüvi içün şarait yarattı.

XVIII asırda, Şimaliy Qara deñiz yanınıñ Rusiye İmperiyası terkibine kirsetilmesi neticesinde, regionnıñ etnik terkibi tamamıyle deñişti. 1783 senesi Qırım Hanlığı imperiyanıñ terkibine kirgen soñ ve 1874 senesi arasında Qırım ve Qubandan bir qaç köç dalğası oldı, neticede qırımtatarlarnıñ büyük qısmı bulğar topraqlarında yerleşti. Bugünde-bugün Bulğaristanda yaşağan tatarlar öz kimligini saqlap qalğan köçip kelgenlerniñ soylarından keleler.

Qırım cenki

Eñ büyük icret dalğası 1853-1856 seneleri Qırım cenki vaqtında ve soñra yüz berdi: qararnen 230000 tatar 1854-1862 seneleri icret etti, qararnen 60000 bulğar toprağında yerleşti. Çoqusı Şimaliy Bulğaristanda, hususan Dobruca, Tuna özeniniñ yalısında ve Vidina rayonında dağılğan edi.

Tatarlarnıñ bulğar topraqlarına kütleviy sürette yerleşmesi bulğarlarnen tatarlar arasında ananeviy munasebetlerniñ qurulmasına sebep oldı. Çerkeslerniñ köçüvine nisbeten farqlı olaraq, bulğar milliy tiklenüv cemiyeti tatarlarnıñ yerleşüv aqqını red etmedi. Qayd etilgenine köre, o devirde tatarlar "etno-ruhiy şok" vaziyetinde edi, amma, ğaliba, köçebe keçmişleri sayesinde yabancı dünyağa pek tez alışıp oldılar. Bulğaristandaki tatar gruppasınıñ (1862 senesinden 1878 senesine qadar) zemaneviy tarihında bu devir yañı kerçeklerge iqtisadiy ve medeniy adaptatsiya ve qaçaqlarnıñ birleşüvi ile belgilene.

Tatar gruppasınıñ inkişafı ve onıñ özgünligi, Bulğaristan 1878 senesi mustaqillik alğan soñ, siyasiy faktorlarnen belgilene edi. Bir taraftan, memleketniñ özü de bayağı deñişti: Osmanlı İmperiyasında yerleşken tatarlar apansızdan başqa siyasiy üzviyet olğan Bulğaristanda, özünden evelki memleketten pek farqlı qurulğan yañı memlekette bulundılar. Bu, tatarlar içün kene bir şok oldı ve yañı icret dalğasına sebep oldı. Bulğaristanda birinci basamaqta qalğanlar bile (qararnen 18000 adam) neticede Türkiyege köçti. O yıllarda peyda olğan qırımtatar "milliy renessansı" deñişmelerniñ ekinci faktorı oldı: tatarlarnıñ "milliy ğayesi" olarnıñ çoqusı öz tarihiy vatanı Qırımdan tış olğan vaqıtta inkişaf etkenini qayd etmek kerek. O devirde tatarlarnıñ özleri assimilâtsiyağa oğrağan ediler, bu assimilâtsiya bulğar şaraitlerinde milliy devlet tarafından degil de, başqa bulğar türkleri etnik gruppası tarafından yapılğan edi.