Yaqın Şarq
Yaqın Şarq — ğarbiy Asiya ve şimaliy Afrikada bir regiondır, Arabistan yarımadası, Levant, Türkiye, Mısır, İran ve Iraqnı qaplay. Bu isim 20 asırnıñ başından berli (Uzaq Şarqtan farqlı olaraq) keniş qullanıla.
Yaqın Şarqnıñ çoqusı memleketleri (13 - 18-den) arap dünyasınıñ bir qısmıdır. Araplar regionda esas etnik gruppa teşkil ete, ondan soñ türkler, kürtler, farslar, azeriler, qıptiyler, yeudiler, suryaniyler, Iraq türkmenleri, yazidler, ermeniler ve yunanlar. Bölgeniñ eñ çoq ealisi olğan memleketleri - Mısır, Türkiye ve İran. Yaqın Şarqnıñ tarihı qadimiy zamanlarda başladı, regionnıñ geosiyasiy emiyeti biñlernen yıl devamında tanıldı. [1] Bir qaç büyük dinniñ tamırı Yaqın Şarqta, şu cümleden Yeudilik Hristianlıq ve İslâm.
Yaqın Şarqta sıcaq ve quru iklim bar. Mısırnıñ Nil deltası, Mesopotamiyanıñ Dicle ve Fırat suvları ve Levantnıñ çoqusını qaplağan Urdun özeniniñ havzası kibi, bir qaç büyük özenler köy hocalığını temin ete. Bu regionlar "Bereketli Yarımay" ve "medeniyetniñ küneşi" olaraq belli. Aksine, Levant yalısında ve Türkiyeniñ büyük qısmında Aq deñiz orta iklimi bar, yani quru yazlar ve suvuq, nem qışlar. Fars Körfezi yalısındaki memleketlerniñ çoqusında büyük neft yedekleri bar, hususan Arap yarımadasınıñ devletleri neft ihracatından iqtisadiy ceetten faydalanalar. Qurğaq iklim olğanından sebep, Yaqın Şarq iklim deñişmelerine çoq emiyet bermekte ve bu vaziyetten pek menfiy tesir çekecek region.
"Büyük Yaqın Şarq"qa başqa qomşu memleketlerni kirseteler, şu cümleden Şimaliy Afrika ve Sudan, Şarqiy Afrika, Muritaniya, Afğanistan, Pakistan ve bazıda Cenübiy Kavkaz ve Merkeziy Asiya qısımları.
Yaqın Şarqtaki memleketler
deñiştir- Azerbaycan
- Bahreyn
- Birleşken Arap Emirlikleri
- Ermenistan
- Filistin
- Gürcistan
- Iraq
- İran
- İsrail
- Küveyt
- Lübnan
- Mısır
- Oman
- Qatar
- Qıbrız
- Saudiy Arabistan
- Suriye
- Türkiye
- Urdun
- Yemen
Tarihi
deñiştirYaqın Şarqnıñ tarihı "Yaqın Şarqta insan medeniyetiniñ peyda oluvı" zamanına aittir[12]. Yaqın Şarq bütün tarihı devamında eñ müim siyasiy, iqtisadiy, diniy ve medeniy merkezlerden biri edi. Bu regionda qadimiy ermeni ve qadimiy gürci dinleri, zoroastrizm, yeudilik, hristianlıq ve islâm peyda oldı. Osmanlı İmperiyasınıñ inkişafı yıllarında, o, Yaqın Şarqnıñ aman-aman bütün territoriyasını qaplap ala edi, Osmanlı İmperiyasınıñ tarihında eñ büyük büyükligi olğan yıl 1683 senesi edi.
Yaqın Şarqnıñ territoriyasında Yer yüzünde eñ eski devletlerden bazıları Şumer, Akkad, Eski Mısır, Hett devleti, Ararat, Mitanni, Hayas, Urartu, Etiuni, Büyük Ermenistan, Kiçik Ermenistan, Tsopk (Sofena), Kommagen, Midiya-Atropaten, Finikiya, Egey medeniyeti (Krit ve Qıbrıznıñ Minos devleti), Karfagen, İsrail ve Yahudiye qırallıqları, Ahemeniler devleti, Parfiya qırallığı, Babil, Aşur, İber ve Kolhid qırallığı, Arap Halifeti ve digerleri bar edi.
Yaqın Şarqnıñ zemaneviy siyasiy haritası Birinci cian cenkinden soñ, Osmanlı İmperiyası bir sıra devletlerge bölüngen soñ şekillendi. 1948 senesi İsrail Devletiniñ meydanğa ketirilmesi de regionnıñ zemaneviy tarihında müim bir siyasiy vaqia ola.
Yaqın Şarqtaki bayağı neft yedekleri regionğa XX asırda yañı siyasiy ve iqtisadiy emiyet berdi. 1945 senesinden soñra Saudiy Arabistan, İran, Kuveyt, İraq, Birleşken Arap Emirliklerinde faal şekilde neft çıqarıla.
- ↑ MacQueen Benjamin An Introduction to Middle East Politics: Continuity, Change, Conflict and Co-operation. — SAGE.