Yeudilik
Yeudilik (ibranice יהודה - Yehudah) - bir tañrılı İbraimiy dinlerniñ ilkidir. Yeudilik peyğamberi Musa. Yeudilikiñ muqaddes kitabı Tevrattır. 2007 senesi tahminiy yeudi ealisi 13,2 million kişi edi. Bularnıñ 41% İsrailde yaşay edi.
Yeudilik, temelleri Tanahta ve Talmud ve diger diniy metinlerde añlatılğan ahlâq ve ilkeleri olğan bir tañrılı bir dindir. Künümizde şimdi barlığını devam ettirgen eñ eski dinlerden birevidir. Yeudilikke keçmek içün mahsus bir merasim kerekmey.
Tarih
deñiştirYeudi inançına köre tañrı Yeudi halqınen eki aht yasağan emir ve yasaqlarını Tevratta bildirgendir.
Pek Yeudige köre İbraim nebi ilk İbraniydir. Nuh nebiden soñ putperestlikni ilk qabul etmey tek bir ilâhqa inanğan kişi olğanına inanırlar. Tañrı İbraimge oğulları olacağını müjdeler (Yaratılış 15:5). İsmail ve İshaq isimli eki oğlu olur. İshaq tañrınıñ bildirgeni dayın atasınıñ missiyasını devam eter. Kenan Diyarı İshaq nebige tañrı tarafından vade etilgendir. İshaqnıñ oğlu Yaqup Mısırğa köçe. Zamannen Yaqup nebiniñ halqı Mısırlılarğa qul ola. Yakupnıñ evlâtlarından birevi, Musa, halqını Mısırdan qaçırıp Sina Dağına ketire. Mında tañrınıñ oña bergen Tevratnı halqına bere (M.E. 1313 ya da Yeudi taqvimine köre 2448). Olarnı Kenan Diyarına alıp kete. Musanıñ qardaşı Arun ve onıñ soyundan kelgen aqaylarnı tañrı oğlu din adamları olaraq ata (Çıqış 28:1, 2–4).
Yeudiler Kenan Diyarına yerleşeler ve Şiloh (İbranice: Siloh) ibadethanesini yasaylar. Bu ibadethanesiniñ tikili qalğanı 300 yıl boyunca Yeudiler tañrı tarafından çeşit müsibetler ve işğallernen sınalalar. Sapqınlıqları töpege yetkende tañrı Kenan Diyarınıñ şarq-cenüp yalılarında yaşağan Filistinlilerniñ Şiloh İbadethanesini elge keçirmelerine musaade ete. Yeudiler diger milletler dayın bir devlet qurmağa isteyler. Vilâyette zaman içinde küçlengen Yeudiler akimler vaqtından soñra bir Yeudi qırallıqnı quralar ve başına Yeudilerniñ qıralı olaraq Şaul keçe. Şaulnıñ ölüminden soñ, Yeudi Qırallığınıñ başına Davud (David Ha-Meleh) keçe. Davudnıñ ölmesinen Yeudi Qırallığınıñ başına Davudnıñ oğlu Suleyman (İbranice: Şlomo Ha-Meleh) keçe. Suleyman vaqtında Yeudi Qırallığı altın çağlarını yaşay. Qudus şeeri Yeudilerniñ eñ balaban şeeri alına kele. Suleyman Qudusqa (Yeruşalayim) Suleyman Mabedi (Beth Hamikdaş) denilgen balaban bir mabet yasata. Beth Hamikdaşnıñ bugün tek Ğarbiy Divarı sağlam qalğandır. Bu divarğa Ağlama Divarı denile.