Hazar deñizi: Versiyalar arasındaki farq
Yañı saife yaratıldı. Mündericesi: ''''Hazar deñizi''' ({{lang-ru|Каспийское море}}, {{lang-kk|Каспий теңізі}}, {{lang-az|Xəzər dənizi}}, {{lang-tk|Hazar deňizi}}, {{lang-fa|دریای خزر}} - ''-{daryā-ye xazar}-'') - dünyanıñ eñ büyük gölü ve ya bir deñiz olaraq sınıflandırılğan dünyanıñ eñ büyük içki suv kütlesidir. Adını Hazar Qağanlığından alğan.<ref>Büyük Sovet Entsiklopediyası. Каспийское моp...' |
(farq yoq)
|
Saifeniñ 17:23, 2022 s. yanvarniñ 24 tarihındaki alı
Hazar deñizi (rusça Каспийское море, qazahça Каспий теңізі, azerbaycanca Xəzər dənizi, türkmence Hazar deňizi, farsça دریای خزر - daryā-ye xazar) - dünyanıñ eñ büyük gölü ve ya bir deñiz olaraq sınıflandırılğan dünyanıñ eñ büyük içki suv kütlesidir. Adını Hazar Qağanlığından alğan.[1] Şarqiya Avropa ve Ğarbiy Asiyadadır ve dünyanıñ eñ büyük tuzlu suv gölüdir. Em deñiz, em de göl hususiyetleri bar. Cermay yataqlarınca zengindir. Tektonik göllüniñ bir misalidir.[2] Endoreik bir havza olaraq, Avropa ile Asiya arasında, Kavkaznıñ şarqında, Orta Asiyanıñ keniş çölleriniñ ğarbında ve Ğarbiy Asiyadaki İran platosınıñ şimalinde buluna. Deñizniñ yüz alanı 371 000 km2 (Qara Boğaz Göl körfezini esapqa almadan) ve kölemi 78 200 km3'tır. Tuzlulığı qararnen 1,2% (12 g/l) olıp, bu seviye çoqusı deñiz suvunıñ tuzlulığınıñ qaranen üçte biridır. Şimaliy ğarbında Qazahistan, şimaliy şarqında Rusiye, ğarbında Azerbaycan, cenüpte İran ve cenübiy şarqında Türkmenistan ile sınırlıdır. Hazar deñizi pek çoq canlı türlerine ev saipligi yapa ve eñ çoq havyar ve cermay sanayısınen belli. Cermay aluv sanayısından kirlilik ve Hazar deñizine aqqan özenler üzerine qurulğan sedler, deñizde yaşağan organizmleri yaramay tesir etken.
Uzunlığı 1210, kenişligi 210-436 kilometrdir. Deñizniñ teren yeri 1025 metr olıp, cenüptedir. Suvu tuzludır. Sulfat seviyesi yüksektir. Şarq yalılarındaki keniş sığ bir bölgede sodium sulfat yataqları bar. Hazar deñizi qış aylarından tış müim ulaşuv güzergâhıdır. Şimaldeki sığ kesim qış ayları boyunca tonar. Mındaki müim limanlar Baku, Türkmenbaşı ve Edil deltasında Astrahandır. Bular arasında demiryollar bardır. İranğa ait qısımda eñ müim liman Bender Türkmendir.
Okeanlarnen bağı yoqtır. Şunıñ içün de suv seviyesi devamlı olaraq deñişir. 1930 ile 1957 seneleri arasında deñizin seviyesi normadan 26 metr alçaldı. Bunıñ neticesi olaraq qaplağan meydanı 53 300 km² azalıp 371 000 km²-ge tüşti. Suv seviyesiniñ deñiz seviyesinden aşağığa tüşme sebebi, buharlaşma artarken yağanaqlarnıñ da azalğanı edi. Deñizge tökülgen suvlarnıñ 80%-ini bergen Edil özeniniñ suvları suvaruv ve sanaiy qullanuv maqsadınen başqa taraflarğa alınğanları daa bir müim sebeptir.
Mında mersin balığı avcılığı yayğındır. Mersin balıqlarından bol miqdarda havyar elde etile.