Qırım Hanlığı: Versiyalar arasındaki farq

Qırım Hanlığı rus tarihçılığında ''Altın Ordu'' ({{lang-ru|Золотая Орда}}) olaraq belli olğan [[Uluğ Ulus]] devleti zayıflaşqanınen peyda oldı. 1441 senesi [[Melek Hacı Geray]] han Qırım ulusınıñ mustaqilligini ilân etti, soñ [[Qazan Hanlığı|Qazan]] (Bulğar), [[Sibir Hanlığı|Sibir]] ve [[Hacı Tarhan Hanlığı|Hacı Tarhan]] ulusları da öyle yaptılar. Qırım Hanlığı [[Uluğ Ulus]] ve [[Deşt-i-Qıpçaq]] halefhalefi olğan edioldı.

Qırım Hanlığı [[Osmanlı Devleti]]niñ vassalı iç bir vaqıt olmadı<ref>Зайцев И. В. Крымское ханство: вассалитет или независимость? // Османский мир и османистика. Сборник статей к 100-летию со дня рождения А.С. Тверитиновой (1910-1973). М., 2010. С. 288-298.</ref>. Qırım ve Türkiye tekittifaqdaş ittifaqdaşlareki oldılar;devlet onıñnenedi. Onıñnen beraber OsmanOsmanlı devletnıñpadişaları sultanİslâm musulmanlı[[halife]]si halif olğanolğanı içün bazıQırım zayıfhanlarına Qırımnıñtesir hanlarğaetip ezmep almadıolğanlar. Lâkin, çoqusıOsmanlı allarda,padişaları hanlarQırım sultnlarğahanlarından boysunmadılar,farqlı çünkiolaraq olar[[Сengiziyler|Сengiziy]] (Qırımnıñ[[Cengiz hanlarıhan]] nesli) Çingizidlerolmağanı oldılar,içün osmanlıhanlar sultanlarosmanlılarğa ise yoqboysunmadılar.

==== Qırım — MoskoviyeMoskoviya (Rusiye) cenkleri ====

QırımBaşta ve(ortaq Moskoviye,duşmanı soñolğan Rusiye,Büyük sıqOrduğa cenkleştıler.qarşı Lâkinküreşkenleri baştaiçün) Moskoviya Qırımnıñ emeñ yahşı ittifaqdaşittifaqdaşı olğan edi. Soñra ise Qırım ve Moskoviya (Rusiye) sıq-sıq cenkleşti.

[[Ukraina]] getmanı [[Bogdan Hmelnitskiy]] [[Lehistan]] (Köral) devletinen cenkleşkende inayetini sorap Qırım hanına mektüp yazğan edi. O zaman Qırım hanı olğan [[III İslâm Geray]] red etmedi. İslâm Geraynıñ sayeñizdesayesinde Hmelnitskiy ğalip çıqtı. [[1654]] s.senesi [[Pereyaslav radası]] oldı, ve, Ukrainanıñ [[qazaqlarÖzü qazaqları]]nıñ stegende,isteginen [[Ukraina]] [[Rusiye]]ge kırdıqoşuldı, soñra ise Rusiye ve Lehistan tarafından ekige bölündi.

=== Rusiyeniñ Qırımğa ekspansiyasiekspansiyası ===

Feldmarşal Minihniñ[[Minih]]niñ reberliktereberliginde Rusrus ordusınıñ baskınındanbasqanından evel, Türkosmanlı Sultanpadişası QırımnıñQırım Hanıñı,hanı [[I Qaplan Geray]]ñı,nı osmanlı ordusına yardım etsin dep [[İran|PersistandaAcemistanğa]] oğa yardım etmege soradıçağırdı. Çoq aqıllı bir han olğan Qaplan Geray, sultanğa yazdı ki,padişağa Rusiye Qırımğa ordunıñ yoqQırımda olğandaolmağanından faydalanacaqfaydalanıp ve,istilâ belki,ete istilâbilcegibi ettecekyazdı. —Lâkin hanaynı izaatnamegezamanda ıntılmadı.İslâm Lâkinhalifesi Sultan,de qaysıolğan halifenenpadişa daQaplan oldı,Geraynıñ PersistanğaAcemistanğa ketmegeketmesini çoq talap etti ve Qaplan Geray, zayıf bir Türk sulatanıñ añqavpadişanıñ teklifni qabul etmeketmege kerekmecbur oldı.

===== Rusiyeniñ baskını.basqınınen Qırımnıñ yıqıluv.berbat etilmesi =====

1782 s.senesi [[Şahin Geray]] emeñ ağır vaqıtta ekinci keredekere QırımñınQırım tahtqatahtına çıqtı<ref>Gayvoronski О. "Созвездие Гераев". [[Aqmescit]]: Доля, 2003. – 107 saifesi</ref>. Rusiye 1783 s.senesi Qırım Hanlığını zapt etti, amma soñki qırımtatar han tahtını terk etmedietmeyip veQırımda rus saiplik aqqı Qırımdaaqqını tanımadı. IçŞahin birGeraynıñ vesiqalarnıtahtını yaterk daetkenini isbatlarınıisbatlağan kiiç Şahinbir Geray inkâr ettivesiqa yoq.

===== TarihnıTarihını yañıdan yazılması =====

Qırım Hanlığını zapt etken soñ, [[Vasiliy Klüçevskiy Osip oğlu Vasiliy|Klüçevskiy]], [[QaramzinNikolay Mihail oğlu NikolayKaramzin|QaramzinKaramzin]], [[Sergey Solovyov Mihail oğlu Sergey|Solovyov]] kibi rus tarihçıları Qırım Hanlığını "aydut devleti" olaraq köstermek içün tarihını yañıdan yazmağa başladılar. [[1944]] s. olğan [[qırımtatar sürgünligi]]nden soñ bu esnas daa intensiv oldı.