Hazar deñizi

Hazar deñizi (rusça Каспийское море, qazahça Каспий теңізі, azerbaycanca Xəzər dənizi, türkmence Hazar deňizi, farsça دریای خزر‎ - daryā-ye xazar) - dünyanıñ eñ büyük gölü ve ya bir deñiz olaraq sınıflandırılğan dünyanıñ eñ büyük içki suv kütlesidir. Adını Hazar Qağanlığından alğan. Em deñiz, em de göl hususiyetleri bar. Cermay yataqlarınca zengindir. Tektonik gölüniñ bir misalidir. Endoreik bir havza olaraq, Avropa ile Asiya arasında, Kavkaznıñ şarqında, Orta Asiyanıñ keniş çölleriniñ ğarbında ve Ğarbiy Asiyadaki İran platosınıñ şimalinde buluna. Deñizniñ yüz alanı 371 000 km² (Qara Boğaz Göl körfezini esapqa almadan) ve kölemi 78 200 km³'tır. Tuzlulığı qararnen 1,2% (12 g/l) olıp, bu seviye çoqusı deñiz suvunıñ tuzlulığınıñ qaranen üçte biridir. Şimaliy ğarbında Qazahistan, şimaliy şarqında Rusiye, ğarbında Azerbaycan, cenüpte İran ve cenübiy şarqında Türkmenistan ile sınırlıdır. Hazar deñizi pek çoq canlı türlerine ev saipligi yapa ve eñ çoq havyar ve cermay sanayısınen belli. Cermay aluv sanayısından kirlilik ve Hazar deñizine aqqan özenler üzerine qurulğan sedler, deñizde yaşağan organizmleri yaramay tesir etken.

Hazar deñizi
Qoşulğan özenler	Astarachay[d], Atrek River[d], Edil, Gorganrud[d], Kuma[d], Kura[d], Qusar River[d], Rubas (river)[d], Samur[d], Sefid Rud[d], Sulak[d], Terek özeni, Ulluchay[d], Ural River[d], Shuraozen[d], Emba River[d], Pirsaat River[d], Bolgarchay River[d], Sumgayit River[d], Kura River[d], Sardab River[d], Bolda[d], Neka River[d], Sukhodol[d], Karachay[d], Haraz River[d], Darvagchay[d], Kamyzyak[d], Siah Rud (Mazandaran)[d], Talar River[d], Babol River[d], Tajan River[d], Yurinsky Bank[d], Stary Igolkinsky Bank[d], Samur-Absheron channel[d], Qudyalçay[d], Kirvoy Bank[d], Vilesh[d], Vasilyevsky Bank[d], Buzan[d], Belinsky Bank[d], Volga Delta[d], Tashkuh River[d] ve Galand River[d]
Havzası	Caspian Sea Basin[d]
Havza memleketi	Rusiye, Qazahistan, Türkmenistan, İran ve Azerbaycan
Havza meydanlığı	3.500.000 kvadrat kilometr
Salinity	12,5 ‰
Adını bergen	Kassites[d]
Devlet	İran  Rusiye  Qazahistan  Azerbaycan  Türkmenistan
Tabiatiy özelliginde	Aral–Caspian Depression[d]
Deñiz seviyesinden yüksekligi	−28 metr
Uzunlığı	1.200 km
Keñligi	435 km
Vertikal terenlik	1.025 metr ve 211 metr
Meydanlıq	386.400 kvadrat kilometr
Kölem	78.700 cubic kilometre
Çevre uzunlığı	7.000 km
Havzası içün kategoriya	Category:Caspian Sea basin[d]
Медиафайлы на Викискладе

Uzunlığı 1210, kenişligi 210-436 kilometrdir. Deñizniñ teren yeri 1025 metr olıp, cenüptedir. Suvu tuzludır. Sulfat seviyesi yüksektir. Şarq yalılarındaki keniş sığ bir bölgede sodium sulfat yataqları bar. Hazar deñizi qış aylarından tış müim ulaşuv güzergâhıdır. Şimaldeki sığ kesim qış ayları boyunca tonar. Mındaki müim limanlar Baqu, Türkmenbaşı ve Edil deltasında Astrahandır. Bular arasında demiryollar bardır. İranğa ait qısımda eñ müim liman Bender Türkmendir.

Okeanlarnen bağı yoqtır. Şunıñ içün de suv seviyesi devamlı olaraq deñişir. 1930 ile 1957 seneleri arasında deñizniñ seviyesi normadan 26 metr alçaldı. Bunıñ neticesi olaraq qaplağan meydanı 53 300 km² azalıp 371 000 km²-ge tüşti. Suv seviyesiniñ deñiz seviyesinden aşağığa tüşme sebebi, buharlaşma artarken yağanaqlarnıñ da azalğanı edi. Deñizge tökülgen suvlarnıñ 80%-ini bergen Edil özeniniñ suvları suvaruv ve sanaiy qullanuv maqsadınen başqa taraflarğa alınğanları daa bir müim sebeptir.

Mında mersin balığı avcılığı yayğındır. Mersin balıqlarından bol miqdarda elde etile.