Birleşken Milletler Teşkilâtı
|
|
| bayraq | tuğra |
.svg)
| |
| Mustaqillik tarihı | 1945 Oktâbr 24 (Milletler Ligasıdan) |
| Resmiy til | İngliz tili, frenk tili, ispan tili, rus tili, çin tili, arap tili |
| Paytaht | Nyu York |
| Eñ balaban şeerler | Şanhay, Pekin, Mumbayi, İstanbul |
| Devlet qurumı | Memleketlerara teşkilât |
| • Baş kâtip | Antoniu Guterreş |
| • Baş Assambleyanıñ reisi | Volkan Bozkır |
Birleşken Milletler Teşkilâtı (qısqaca Birleşken Milletler ya da BM; resmiy tillerinde - arapça الأمم المتحد, Çince: 联合国, frenkçe Nations Unies, inglizce United Nations, ispanca Naciones Unidas, rusça Объединенные Нации) - 1945 oktâbr 24-de qurulğan dünya barışığını, telükesizligini qorumaq ve milletlerara iqtisadiy, içtimaiy ve medeniy bir iş birligi inkişaf etmek içün qurulğan milletlerara bir teşkilâttır. Birleşken Milletler özüni "adalet ve telükesizlikni, iqtisadiy inkişaf ve içtimaiy eşitlikni milletler arasında bütün memleketlerge sağlamanı maqsat etilgen global bir quruluş" dep tanımlay. Milletlerarası ilişkilerde, quvet qullanıluvını ilk olaraq umumcian seviyede yasaqlağan ilk antlaşma Birleşken Milletler Sözleşmesidir.
Teşkilâtnıñ, qurulğan senelerinde 51 olğan aza sayısı şimdi itibarinen azalığı kötelgen Vatikan ve deñiştirilgen Çin Halq Cumhuriyeti soñki qoşulğan aza Montenegro dahil 192-ge barğandır. Teşkilâtnıñ idaresi Nyu Yorktaki baş merkezinden yürsetile ve aza memleketlernen er sene tertipli olaraq yasalğan toplaşuvlar kene bu baş merkezde yasala.
Teşkilât yapısal olaraq idariy bölüklerge ayrılğandır; Baş Assambleya, Telükesizlik Şurası, İqtisadiy ve İçtimaiy Şura, İdare Şurası, Baş Kâtibiyet ve Memleketlerarası Adalet Divanı. Teşkilâtnıñ eñ köz aldındaki merciisi Baş Kâtiptir.
Birleşken Milletler fikriy ilk olaraq, II Cian cenkiniñ bitkeninde cenkini ğalibiy memleketler tarafından, memleketler arasındaki añlaşmazlıqnı ortadan kötermek ilerde meydanğa kelip olacaq ve özleriniñ telükesizliklerini tehdit etip olacaq bir cenkniñ aldına keçip olmaq maqsadınen ortağa atılğandır. Teşkilât yapısınıñ alen bu maqsatnı qoruğan BM Telükesizlik Şurasınıñ barlığı ve çalışuvlarınen ortağa salınğandır. Telükesizlik Şurası on beş memleketten ibaret, bu memleketlerden beşi daimiy aza statusındadır ve mıtlaq veto yetkisine saiptir. Bu memleketler Amerika Qoşma Ştatları, Rusiye, Çin Halq Cumhuriyeti, Büyük Britaniya ve Frenkistandır. Telükesizlik Şurasınıñ qarar alıp oluvı içün 10/15 nisbeti kerek olıp, daimiy azalardan bireviniñ aksi yönde rey qullanmaması kerektir. BM içtihatlarına köre Telükesizlik Şurası qarar alakende veto yetkisine saip azalardan birevi ya da bir qaçınıñ rey bermege qoşulmaması bu azalarnıñ qararı veto etkeni añlamına kelmey. Ayrıca daimiy azalarnıñ çekimser qalmaları da aynı neticeni bere.
Qurulışı
deñiştir
Birleşken milletler (United Nations) ıstılası ilk olaraq Franklin Ruzvelt (Franklin Roosevelt) tarafından II Cian cenki sırasında müttefik memleketler içün qullanılğandır. İlk resmiy qullanuvı ise 1942 yanvar 1-de Birleşken Milletlerniñ beyannamesinde ve Atlantik Hartiyasındadır. Bu tarihtan soñ müttefik devletleri özlerini "United Nations Fighting Forces" olaraq adlandırğanlardır.
Birleşken Milletler fikri 1943 senesinde Moskva, Tehran ve Qairede müttefiklerniñ toplaşuvları sırasında çıqqan olıp Frenkistan, Çin, Büyük Britaniya, Amerika Qoşma Ştatları, ŞSCBniñ temsilciliginen oluşqandır.
Teşkilât Yapısı
deñiştirBaş Assambleya
deñiştirBaş Assambleya, Birleşken Milletler aza devletlerden oluşur. Er azanıñ Baş Assambleyadaki temsilcileri 5 kişiden çoq olamaz. Baş Assambleyanıñ körevleri şulardır:
- Silâsızlanma ve silâ denetimi mevzusında teklifler bermek.
- Barışıq ve telükesizlikni etkilecek körüşüvler yasamaq, er mevzuda teklifler bermek.
- Memleketler arasındaki yahşı ilişkilerni bozucı problemlerniñ, barışıq yollarınen çezüvi içün teklifler bermek.
Telükesizlik Şurası
deñiştirSiyasiy saada bir yürsetme organıdır. Şuranıñ 5 daimiy azasınıñ veto aqqı bardır. 10 keçici aza ise eki senelik bir zaman içün saylanalar. Saylavlarında coğrafik denge esas alına. 15 azası olğan bu şuranıñ görevleri şulardır:
- Birleşken Milletlerniñ maqsat ve ilkelerine uyğun biçimde barışıq ve telükesizlikni qorumaq.
- Memleketlerarası bir añlaşmazlıqqa yol aça bilecek er türlü çekişmeli durumnı soruştırmaq.
- Memleketlerarasında çekişmeli mevzularda añlaşma şartlarını teklif etmek.
- Silâlanmanı denetlek planlar azırlamaq.
- Barışıqqa qarşı bir telüke ya da ücüm olıp olmağanını araştıraraq, izlenecek yolu teklif etmek.
- Ücüm etkenlerge qarşı askeriy birlikler qurularaq tedbirler almaq.
Telükesizlik Şurasınıñ Qarar Alma Süreci:
Telükesizlik Şurasınıñ qarar alıp oluvı içün 10/15 nisbeti kerek olıp, daimiy azalardan iç bireviniñ aksi rey qullanmaması kerektir. BM içtihatlarına köre Telükesizlik Şurası qarar alakende veto yetkisine saip azalardan birevi yaki bir qaçı rey bermege qoşulmasa bu veto etkeni añlamına kelmey. Çekimser olsalar da aynıdır.
Şurağa bağlı başlıca qurulışlar şulardır:
- Birleşken Milletler Ticaret ve İnkişaf Konferentsiyası
- Birleşken Milletler Balalarğa Yardım Fondu
- Birleşken Milletler Mülteciler Yüksek Komissarı Ofisi
- Dünya Ğıda Şurası
- BM ve FAO Dünya Ğıda Programması
- Birleşken Milletler Maarif ve Araştırma İnstitutı
- Birleşken Milletler İnkişaf Programması
- Birleşken Milletler Silâsızlanma Araştırmaları İnstitutı
- Birleşken Milletler Sinaiy İnkişaf Teşkilâtı
- Birleşken Milletler Çevre Meseleleri Programması
- Birleşken Milletler Universiteti
- Birleşken Milletler Mahsus Fondu
- Birleşken Milletler İçtimaiy İnkişaf Araştırma İnstitutı
- Qadınnıñ İlerlemesi İçün Memleketlerarası Araştırma ve Tasil İnstitutı.
İqtisadiy ve İçtimaiy Şura
deñiştirBaş assambleyaca saylanğan 54 azadan oluşur. Azalıqları sonlanğanlar yañıdan saylanıp olalar. Başlıca görevleri şulardır:
- Birleşken Milletlerniñ çalışmalarını yürsetmek.
- Memleketlerarası iqtisadiy, içtimaiy, medeniy mevzularda esabatlar azırlamaq.
54 azadan ibaret bu şura, BM-niñ iqtisadiy ve içtimaiy meselelernen mücadele etip oluvı maqsadınen qurulğan bir organdır. İqtisadiy ve içtimaiy şura er kesniñ insan aqlarına ve temel azatlıqlarğa faal bir şekilde sayğı kösterüvini sağlamaq içün tevsiyeler bere. Yetkisine kirgen mevzularğa ilişkin olaraq, Baş Assambleyağa sunulmaq içün antlaşma leyhaları azırlap ola. İqtisadiy ve içtimaiy şura görevini daa faal yasayalmaq maqsadınen özü közün aldında çalışacaq komissiya ve komitetler qurğandır. Bular:
- İnsan Aqları Komissiyası; 1946 senesi qurulğan insan aqları komissiyası, ECOSOC bünyesinde insan aqları normalarınıñ uquqiy bir şekle dönüştirilmesinen alâqalı faaliyet köstere. 43 deñişik aza coğrafik regionlardan eşit temsil esasına köre saylana. 1967-ge qadar insan aqları ihlallerinen bağlı olaraq şikâyetlerge maniy olmaq içün yaptırım gücü ya da areketke keçme yetkisi yoq edi. 1967-de 1235 sayılı ECOSOC qararınen komissiya ve onıñ alt organı olğan azınlıqlarnıñ qorunması ve ayrımcılıqnıñ aldını alması alt komissiyası inceleme ve araştırma yetkilerinen donatıldı. Bu tarihta insan aqları ihlallerine yönelik inceleme ve araştırma yasama yetkisi berilgendir. 1970-de 1503 sayılı ECOSOC qararınen komissiyağa insan aqları ihlallerini soruştırma ve tevsiyeler berme yetkisi berilgendir.
- İnsan Aqları Yüksek Komissarlığı (UNHCHR); BM şartınıñ 1, 13 ve 55-nci maddelerinden görevini alğan yüksek komissarlıq, BM-niñ insan aqları proğrammalarınıñ koordinatsiyasını sağlamaq ve insan aqlarına umumcian sayğını küçlendirmek maqsadınen qurulğandır. Merkezi İsviçreniñ Cenevre şeerindedir. Nyu Yorkta bir bürosı bardır.
Memleketlerarası Adalet Divanı
deñiştirMemleketlerarası Adalet Divanı, Birleşken Milletlerniñ yarğı organıdır. Memleketler, istegenleri davanı Adalet Divanına alıp keteler. Divan 15 yarğıçtan oluşur. Yarğıçlar, General Assambleya ve Telükesizlik Şurasınca saylanalar. Görev müddetleri doquz yıldır. Divanda bir devletten eki yarğıç olamaz. Memleketlerarası Adalet Divanı, Felemenkniñ bir şeeri Laheydedir.
Resmiy tiller
deñiştirArap, Çin, Frenk, İngliz, İspan ve Rus tilleri teşkilâtnıñ resmiy tilleridir[1].
Baş Kâtibiyet
deñiştirBaş Kâtibiyet, Birleşken Milletlerniñ organlarınıñ çalışmaları içün kerekli ortam ve şartlarnı sağlar. Ortağa salınğan program ve siyasetlerni uyğular. Memleketlerarası barışi ve telükesizlikni bozucı vaqialar mevzusında esabatlar azırlap Telükesizlik Şurasına bere. Baş Kâtipligini 2017 yılından berli Portugaliya cumhuriyetinden Antoniu Guterriş yasay[2].
Birleşken Milletler Baş Kâtipleri
deñiştir| 1 | Norvegiya | Trügve Halvdan Li | (1946 - 1952) | |
| 2 | İsveçiya | Dag Hammarşöld | (1953 - 1961) | |
| 3 | Myanmar | U Tant | (1961 - 1971) | |
| 4 | Avstriya | Kurt Valdhaym | (1972 - 1981) | |
| 5 | Peru | Havyer Peres de Kuelyar | (1982 - 1991) | |
| 6 | Mısır | Butros Butros-Ğali | (1992 - 1996) | |
| 7 | Ğana | Kofi Annan | (1997 - 2006) | |
| 8 | Cenübiy Koreya | Pan Gi Mun | (2006 - 2016) | |
| 9 | Portugaliya | Antoniu Guterriş | (2017 - şimdi) |
İhtar
deñiştirAtıflar
deñiştir- ↑ Official Languages Archived 12 July 2015 at the Wayback Machine, www.un.org. Retrieved 22 May 2015
- ↑ Guterres, António (9 January 2017). "U.N. SECRETARY-GENERAL ANTÓNIO GUTERRES: MY VISION FOR REVITALIZING THE UNITED NATIONS". Newsweek.com. Newsweek. Archived from the original on 12 January 2017. Retrieved 13 January 2017
Kitabiyat
deñiştir- Ball Howard Genocide: A Reference Handbook. — Santa Barbara, California: ABC-CLIO, 2011. — ISBN 978-1-59884-488-7
- Soldiers of Diplomacy: The United Nations, Peacekeeping, and the New World Order. — University of Toronto Press, 1998. — ISBN 978-0-8020-0899-2
- An Insider's Guide to the UN. — New Haven, Connecticut: Yale University Press, 2004. — ISBN 978-0-300-10155-3
- The A to Z of the United Nations. — Lanham, Maryland: Scarecrow Press, 2009. — ISBN 978-0-8108-5547-2
- Gold Dore Tower of Babble: How the United Nations Has Fueled Global Chaos. — New York: Crown Forum, 2004. — ISBN 978-1-4000-5475-6
- Grant Thomas D. Admission to the United Nations: Charter Article 4 and the Rise of Universal Organization. — Leiden, Netherlands: Martinus Nijhoff Publishers, 2009. — Vol. 50. — ISBN 978-900417363-7
- FDR and the Creation of the U.N.. — New Haven, Connecticut: Yale University Press, 2000. — ISBN 978-0-300-08553-2
- Kennedy Paul The Parliament of Man: The Past, Present, and Future of the United Nations. — New York: Random House, 2007. — ISBN 978-0-375-70341-6
- The Last Lion: Winston Spencer Churchill. — New York: Little Brown and Company, 2012. — Vol. Volume 3: Defender of the Realm, 1940–1965. — ISBN 978-0-316-54770-3
- United Nations: The First Fifty Years. — New York: Atlantic Monthly Press, 1995. — ISBN 978-0-87113-616-9
- Capital of the World: The Race to Host the United Nations. — New York University Press, 2013. — ISBN 978-0-8147-0794-4
- Şablon:Cite encyclopedia
- Act of Creation: The Founding of the United Nations: A Story of Super Powers, Secret Agents, Wartime Allies and Enemies, and Their Quest for a Peaceful World. — Boulder, Colorado: Westview Press, 2003. — ISBN 978-0-8133-3324-3
- Sherwood Robert E. Roosevelt and Hopkins: An Intimate History. — New York: Harper and Brothers, 1948.
- The Oxford Handbook on the United Nations. — Oxford University Press, 2009. — ISBN 978-0-19-956010-3
- Wistrich Robert S. A Lethal Obsession: Anti-Semitism from Antiquity to the Global Jihad. — New York: Random House, 2010. — ISBN 978-1-4000-6097-9
Tış Bağlantılar
deñiştir- Birleşmiş Milletler Türkiye veb saytı
- Birleşmiş Milletler ve Milletler Cemiyeti nedir? 1 fevralniñ 2009 s. arhivlengen.
 |
Bu maqale qırımtatarca vikipediyanıñ yahşı maqalelerinden biridir. |