İlyas Bahşış
İlyas Temir-Qaya oğlu Bahşış (1913 s. mart 23, Aqmescit – 2000 s. iyül 25, Aqmescit) – qırımtatar klassik muzıkasınıñ esasçılarından biridir, belli bestekâr, dirijor, körümli medeniyet ve cemaat erbabı.
| İlyas Bahşış | |
|---|---|
| Doğğan künü | 1913 mart 23 |
| Doğğan yeri | |
| Ölgen künü | 2000 İyül 25 (87 yaşında) |
| Ölgen yeri | |
| Memleketi | |
| Zenaatı | çalğıcı |
| Mukâfatlar | |
Tercimeial
deñiştir1913 senesi quyumcı Bahşış oğlu Temirqaya ve Asibenıñ qorantasında doğdı.
| “ | Bilgenime köre, babamnıñ bütün sülâlesi Bağçasaraylı ediler, çoq balalı qorantadan. Temir-Qaya qartbabamnıñ ağaları, qardaşları quyumcılardan ediler, muzıkant olğanları içinde yoq edi. | ” |
dep ikâye ete bestekârnıñ qızı Elzara. Amma, buña baqmadan, İlyasnıñ, yaşlıqtan başlap, muzıkağa ve halq yırlarına pek büyük avesligi bar edi.
1922-1931 ss. Aqmescitteki 9 yıllıq umumtasil "Ruşdiye" mektebini bitirdi. Birinci muzıka derslerini tap mektepte oquğanda alıp başlay ve pianino, kemane, mandolina, klarnet çalmaqnı ögrene. İlyasnıñ birinci muzıka ocası o vaqıtlarda belli kemanecı Fazıl Çergeev edi, klarnet ocası – Maliyev. "Ruşdiye" mektebinde İlyas oquvnen beraber şahsiy tarzda, belli muzıka ocaları İ. İ. Çernov ve Ya. İ. Bogoradovğa qatnap, muzıka nazariyesini ögrendi.
1932 senesinde İlyas Bahşışnı konkurs esasında Qırım devlet radiokomitetine diktor olaraq işke qabul eteler. O vaqıt radioda qırımtatar tilinde qadın diktor olaraq Eşref Şemi-zadeniñ qız qardaşı Esire Şemi-zade çalışa edi. Şay, onıñnen beraber İlyas Bahşış 10 yıl qırımtatar tilinde olğan bütün radio yayınlarını alıp bardılar. Radiokomitette çalışqan yılları çoqtan-çoq meraqlı çalğıcılar, yırcılar, drama aktörlarınen körüşe ve tanış ola, çünki Qırım radiokomitetiniñ ştatları 150 adamdan ibaret edi, olarnıñ içinde de: Sabriye Erecepova, Zeynep Lümanova, Ediye Topçı, ressam Memet Abselâmov, bestekârlar Yağya Şerfetdinov, Asan Refatov ve onıñ qardaşı çalğıcı Reşat Refatov.
1934 – 1937 ss. Aqmescitteki muzıka tehnikumına oqumağa kire. Ocaları: İ.İ. Çernov (Rimskiy-Korsakovnıñ talebesi), pianinocı ve dirijor L. Satanovskiy.
1937 s. İlyas Bahşış Muzfondnı (soñra Qırım bestekârlar birligine) reis olıp tayin ola ve bunıñnen beraber Qırım radiokomiteti muzıka yayınlarınıñ baş muarriri sıfatında tayinlene. O devirde Bahşış Yağya Şerfetdinovnen dramaturg Yusuf Bolat ve şair İbraim Bahşışnıñ "Arzı qız" dramasına muzıka yazdılar. Abibulla Qavrinen ise "Altın beşik"ke muzıka yazdılar. Ondan soñ biri-biri artından Bahşış "Nasreddin oca", "Bağçasaray çeşmesi" pyesalarına muzıka yazdı. Rus teatri içün – "Жрица огня", "Свадьба Кречинского" muzıkanı yaza.
1937-38 ss. tarihta "Büyük terror" adlandırılğan devirniñ içinde Stalin bütün SSCBde em Qırımda çoqtan çoq ziyalılarnıñ repressiyalarğa ograta ve, şay etip, coqusı qırımtatar ziyalılar da birden yoq etile. İlyas Bahşış sağ qala.
1940 s. İlyas Bahşış "Qırım MŞSCde nam qazanğan sanat erbabı" unvanınen taqdirlendi.
1940 s. mayısta İlyas Bahşış Qırımtatar devlet oyun ve yır ansambliniñ bediiy reberi olaraq tayinlendi ve bu işte 1940 s. oktâbr ayınace çalıştı. Amansız cenk ve sürgünlik bestekârğa icatneñ oğraşmaşa keder etti. 1943 s. İlyas Bahşış truppa erkânında Romaniyağa quvuldı. Çoq müşküllikler çekip 1944 s. noyabrde teatr truppası ğurbetlikten Sovetler Birligine qayta. Şundan soñ 1,5 ay devamında toplama lagerinde bulundılar. Soñra 1945 s. martta "spetskontingent" kibi adlandırılğan artistler gruppası Tacikistanğa sürüldi. İlyas Bahşış Qırğızistanğa Mayluu-suuğa yollana, anda bestekâr uran ocaqlarında çalışmağa mecbur ola. Dekabr soñunda İlyas Bahşışnı idareci Şedrin özüne çağıra ve Leninabadqa qaytması kerek olğanını ayta. Leninabadqa ise kelgen soñ o Taşkentke yollandı.
Vesiqalarını coyğan İlyas Bahşış tekrar Namangandaki muzıka oquv yurtuna oqumağa kirdi. 1946-1956 ss. Özbekistannıñ Ferğana şeerindeki özbek ve rus drama teatrleriniñ dirijorı ve muzıka qısmınıñ müdiri vazifelerinde çalışa. 1954-1957 ss. Moskvadaki Gnesinler adına muzıka konservatoriyasında belli bestekâr ve namlı ŞSCB artisti R. Glierniñ sınfında stajlandı. 1957 senesi İlyas Bahşış Qırımtatar oyun ve yır ansambliniñ meydanğa ketirmek qararına keldi. Bir qaç ay zarfında bestekâr ansamblge yırcı, oyuncı, çalğıcı kadrlarını qıdırıp tapma kereginen Özbekistannıñ çeşit şeerlerinde ve qışlaqlarında buluna.
İyünde 1957 senesi Taşkentte estrada teatri binasınıñ zalında qırımtatar ansambliniñ birinci kontserti büyük muvafaqiyetnen numayış etile. 1957 senesinden 1962 senesinece, soñra 1966-dan 1972 senesine qadar şu ansamblniñ yolbaşçısı vazifesinde çalıştı. 1967 s. İlyas Bahşışqa Özbekistanda nam qazanğan artist ve 1973 s. Özbekistanda nam qazanğan oca unvanları berildi. 1962-1989 ss. Taşkentteki muzıka mektebinde oca ve direktor vazifelerinde çalıştı. 1989 s. İlyas Bahşış Qırımğa qayta ve, bir gruppa teşebbüsçilernen beraber Qırımtatar teatriniñ öz Ana-Vatanda ğayrıdan doğması içün çalışıp, onıñ birinci bediiy reberi ola. Şay, 1990 senesi aprelniñ 15-inde 47 yıllıq susqunlıqtan soñ qırımtatar teatriniñ perdesini açmağa ve "Arzı qız" spektaklini premyerasınen yañıdan yaşap başlamasına bestekâr sebepçi oldı.
1993 s. Qırımtatar medeniyetiniñ ğayrıdan canlandırıluvı yolunda yapqan yararlıqları içün “Ukrainada nam qazanğan sanat erbabı” unvanı berildi. 1994 s. İlyas Bahşış qırımtatar halqnıñ deportatsiya oluvınıñ 50 yıllığı munasebetinen “Keder” ve “Bulutlar” yırlarını (sözl. Eşref Şemi-zade ve Bekir Çoban-zadeniñ), ve orkestr içün “Yanıq nağmesi” eserlerni yarata. 1994 s. Qırım cumhuriyetiniñ devlet mukâfatına taqdim olundı. 2000 s. iyün 25-de belli bestekâr vefat etti.
2013 senesi Qırım teatrinde İlyas Bahşışnıñ 100 yıllığına bağıslanğan kontsert olıp keçti. Kontsertte qırımtatar teatriniñ orkestrinen beraber İlyas Bahşış yazğan yırlarnı Rustem Memetov, Emine Cevdetova ve başqaları icra ettiler.
Unvanlar
deñiştir- 1940 – "Qırım ASSRde nam qazanğan sanat erbabı"
- 1967 – "Özbekistanda nam qazanğan artist"
- 1973 – "Özbekistanda nam qazanğan oca"
- 1993 – "Ukrainada nam qazanğan sanat erbabı"
Eserler
deñiştirNeşir olunğan cıyıntıqları
deñiştir- 1977 s. – "Sabanıñ saar vaqtında" (İlyas Bahşış Edem Nalbantov ile)
- 1993 s. – "50 qırımtatar halq yırı"
- 2004 s. – "Qırımtatar halq yırları"
- 2008 s. – "Saylama vokal eserler" (tertip etici Karikov C.)
Menbalar
deñiştir- Zamandaşlar (2013)
- Tarih sedası Gulnara Bekirova ile 1 martnıñ 2014 s. arhivlengen. (2013)