Terciman

“Terciman”, تَرْجِمَانْ - dünyaca belli maarifperver İsmail Gasprinskiy tarafından neşir olunğan Qırımtatar tilinde çıqqan kündelik gazetalarnıñ eñ eskisidir. Birinci sanı 1883 senesi aprel 10-da dünya yüzü körgen bu gazetanıñ çıquvı tamam 35 yıl, yani 1918 senesi fevral ayına qadar devam etti. İsmail Gasprinskiyniñ bütün ayatı, tüşünceleri bu gazetanen bağlı olıp, özüniñ maqsadına, ğayesine, halqına, bütün türk-musulman alemine esasen bu gazeta vasıtasınen hızmet etti.

“Terciman” gazetası Rusiye İmperiyasında yaşağan türk-musulman halqlarınıñ yaşayışları ve vaziyetleri aqqında malümatlarnıñ çoqrağı oldı. Tek Qırımda degil, Avropa memleketlerinde, İndistanda, Qıtayda, Acemistanda, Mısırda, AQŞda darqatıla edi.

Gazeta aftada bir kere çıqa edi. 1885 senesinden ise biraz vaqıt aftada eki kere çıqmağa başladı. Maddiy meseleleri neticesinde on yıl devamında kene de aftada tek bir kere çıqmağa mecbur edi. Soñra üç kere çıqa, 1912 senesinden kündelik gazetası oldı.

Yigirmi eki yıl devamında qırımtatarca ve rusça olıp, eki tilde çıqqan “Terciman” gazetası 1905 senesi inqilâbından soñ, yalıñız qırımtatar tilinde çıqıp başladı (1905 senesi dekabr 9). O vaqıtqace gazetanıñ başında “Aftalıq siyasiy-iqtisadiy-edebiy gazeta” dep yazıla edi. O kündelik gazetağa çevirilgenden soñ (1912 senesi sentâbr ayından) “Tilde, fikirde ve işte birlik!” şiarı altında çıqa başladı. Bu devirde İsmail Gasprinskiy endi gazetağa ziyadece siyasiy tüs bermege ıntıldı. Gazetanıñ tirajı yavaş-yavaş arta edi. Birinci nushanıñ tirajı 370 olsa, 1891 senegece tirajı 1500 oldı, 1905 senesine ise “Terciman” gazetanıñ 5000 abunecileri bar edi. Bu gazeta ve onıñ naşiri qırımtatar edebiyatını, aynı zamanda qırımtatar jurnalistikası ve gazetacılığını, publitsistikanı inkişaf ettirüvde, maarifçilikni ileriletüvde, halqnıñ medeniyetini köterüvde, bütün bu saalarda qalemi pişken istidatlı mütehassıslar österüvde büyükten-büyük rol oynadı. “Terciman” etrafında o devirdeki qırımtatar medeniy küçleri: İsmail Lömanov, Asan Sabri Ayvazov, Abdureşid Mediyev, Osman Aqçoqraqlı, Ali Bodaninskiy, Üsein Şamil Toqtarğazı ve başqalar birleştiler.

İsmail Gasprinskiy ömrüniñ soñuna qadar, yani 1914 senegece gazetada muarrirlik vazifesini becerip kelgen. Babasınıñ vefatından soñ, muarrirlik vazifesini oğlu Refat, soñra ise, 1914 senesiniñ 28 oktâbrinden Asan Sabri Ayvazov alıp bardılar. “Terciman” 1918 senesinece neşir olundı. Böyleliknen, meşur qırımtatar gazetası 35 yıl devamında qırımtatar halqınıñ medeniy ilerilüvine hızmet etti. Bu vaqıt devamında gazetanıñ 3000 nushası dünya yüzüni kördi.