Silâ

Silâ — duşman areketleri vaqtında duşmannıñ işçi küçüni, onıñ tehnikasını, qurulışlarını ve diger nişanlarını yoq etmek içün qullanılğan tehnikiy aletler ve vastalar cıyıntığı; silâlanuv. Köçme şekilde aytqanda, «silâ» kimnendir ya da bir şeynen küreşmek, er angi bir maqsatqa irişmek içün er angi bir vastadır.

Tarih

İnsanlıq qadimiy zamanlardan berli silâ qullana. Eñ sade silâlar tayaq ya da taşdir, olarnı iç bir yerde tapmaq qıyın degil. Başta silânıñ esas maqsadı birinci nevbette avcılıq, ekinciden ise yırtıcılardan qorçalav edi. Amma endi eñ qadimiy devirlerde silâ çeşit gruppalar arasındaki çatışmalarda ücüm ve mudafaa içün de qullanılğan.

Silâ olaraq birden-bir şekilde tasnif etile bilgen eñ qadimiy arheologik tapmacalar Şeningerniñ mızraqlarıdir, olarnıñ tarihı tahminen 400 biñ yıl evelsidir. Tayaqlar, insanlar, ğaliba, evel qullanğan qaba taşlar saqlanıp qalmadı ve olarnı silâ olaraq açıq-aydın tasnif etmek mümkün degil.

Silâ yapmaq içün madenni qullanmaq eneolit devirinde başlandı, ondan evel esas materiallar ağaç, kemik ve işlengen taş edi. tunç ihtirasınen Tunç devri başlana. Tunç devirinde birinci beklenüv qurulışları de peyda oldı, olarnen beraber divarlarnı yıqmaq içün vastalar —qoçqarlar, soñra katapultalar.

demir devri başlanğanınen demirden silâ çıqaruv başlandı. Erte demir mahsulatları keyfiyet ceetinden tunçtan eksik edi, amma demir rudası ziyade olğanı sebebinden ziyade yengil edi. çelik silânıñ birinci numüneleri IV asırda peyda oldı. Mesihke

Yaylar keç paleolit devirinde, mezolit başında, 12-11 biñ yıl evelsi peyda olğanlar.

Atlarnıñ evleştirilmesi ve arabaniñ ihtirası tahminen 4 biñ yıl evelsi cenk sanatında tarihiy müim bir deñişüv edi. VII asırdan başlap Mesihten evel deñizde trireme kibi cenk gemileri qullanılıp başladı.

atlı silâ keniş qullanılmasına orta asırlar soñunda başlandı.

Silâ aqqı

Zemaneviy devirde silâ tehnikiy ve tehnologik qurulış ceetinden pek mürekkep ola bile. Zemaneviy devletlerde silâ saqlav ve qullanuv qanun ile qattı nezaret etile. Silâ ordu ve politsiya (militsiya tarafından qullanıla). Ayrı tınç sakinniñ elindeki şahsiy silâğa munasebet çeşit memleketlerde çeşittir. Deyerlik er bir memleket öz vatandaşlarına belli bir silâ çeşitlerine saip olmaqnı yasaq ete. AQŞ kibi bazı memleketlerde şahsiy qorçalav içün qanunlı yaşqa kelgen ayrı vatandaşlarğa atlı silâğa saip olmağa ruhset etile, başqa memleketlerde şahsiy atlı silâ almaq içün mahsus ruhset kerek.

Tasnifi

Niyetlenilgeni kibi

Silâlar böyle bölüneler:

• ««Cenk»» — silâlı küreşte duşmannı em ücüm vaqtında, em de mudafaa (oborona) vaqtında yeñmek içün qullanılğan vastadır.
  • adetteki silâ
    • Atlı silâ.
    • suvuq silâ.
    • ava topu.
    • travmatik silâ Raketanı atuv Lokhid Trident suv astı gemisinden
    • silâ atmaq.
    • yaqıcı silâ.
    • şahtalar.
    • top silâları.
    • raketa silâsı.
    • torpeda silâsı.
  • kütleviy qıruv silâları.
    • yader silâsı.
    • himiyaviy silâ.
    • biologik silâ.
  • adetten tış silâ, yañı fizik printsiplerge esaslanğan silâ:
    • genetik silâ.
    • geofizik silâ
    • klimat silâsı
    • öldürici olmağan silâ
    • ozon silâsı.
    • plazma silâsı.
    • psihotronik silâ.
    • radiologik silâ
• resmiy silâ, qanunğa köre, bu silâlarnı alıp yürmege, saqlamağa ve qullanmağa qanun ile ruhset etilgen devlet organlarınıñ hadimleri ve uquqiy şahıslarnıñ hadimleri tarafından qullanmaq içün nisbetlengen, öz-özüni qorçalav maqsadınen ya da öz vazifelerini becermek içün nisbetlengen vatandaşlarnıñ ayatını ve sağlığını qorçalamaq içün, mülkni, etraf müitni ve tabiat resurslarını, qıymetli ve havflı mallarnı qorçalamaq içün, mahsus mektüpleşüvler. Cenk silâlarına köre, onıñ atuv meydanlığı, zarar tesiri ve kalibr ceetinden sıñırları bar.
• grajdan — qanunğa köre, öz-özüni qorçalavda, sport ve avcılıqta qullanmaq içün nisbetlengen silâ. Sivil atlı silâ patlav ateşini istisna etmeli ve magazin (baraban) 10 patrondan ziyade olmamaq kerek. O, böylelerge bölüne:
  • öz-özüni qorçalav silâları.
  • sport silâları.
  • avcılıq silâsı.
  • signal silâsı  qurulış ceetinden tek yarıq, tütün ya da ses signallarını bermek içün nisbetlengen silâ;
  • suvuq lezetli silâ —kazak urbası, milliy urba ve ilâhre ile kiymek içün mahsus yapılğan silâ.
  • cıyılğan silâ.

Zarar areketiniñ printsipine köre

• atlı silâ — toz ya da başqa himiyaviy yukniñ energiyası çıqarılmasına köre yöneliş areketini elde etecek snarâdnen uzaqtaki nişanğa mehanik zarar ketirmek içün mahsus yapılğan silâ;
• pnevmatik silâ — sıqılğan, suvlandırılğan ya da qattılaştırılğan gaznıñ energiyası çıqarılmasına köre yönelişli areketni elde etecek snarâdnen uzaqtaki nişanğa urmaq içün mahsus yapılğan silâ;
• suvuq silâ — nişannen doğrudan-doğru alâqada olğanda, insan adale quveti yardımınen nişanğa urmaq içün yapılğan silâ;
• atuv silâsı — insan adale quveti ya da mehanik alet yardımınen yöneliş areketini elde etecek snarâdnen uzaqtaki nişanğa urmaq içün mahsus yapılğan silâ;
• gaz silâsı — közyaş töküci gaz ya da açuvlandırıcı maddeler qullanıp, canlı nişanğa muvaqqat zarar ketirmek içün nisbetlengen silâ;
• yaqıcı silâ.
• raketa silâsı.
• şahtalar.
• torpeda.

Hareketlilikke köre

• çekilgen silâ.
• taşımaq mümkün olğan silâ.
• köçme silâ.
• öz-özüni aydağan silâ.
• turğan silâ.

== Silâ çeşitleri == .

• Suvuq silâlar — pıçaqlar, qılıçlar, qılıçlar, mızraqlar ve ilâhre.
• Silâ atmaq —dartler, saplar, yaylarler.
• Ateşli silâ — top, top ve ilâhre bütün çeşitleri, olar porohniñ bir ande yanması sebebinden atqanlar. ve oq ya da snarâd aydağan gazler.
• Avtomat — avtomatler, pülemetlerler, ava topları ve ilâhre, olarda zatvor patlavlar atmaq içün faalleştirile.
• Yarımavtomat — tapança, karabin, tüfek ve ilâhre, olarda nevbetteki bir atuv içün bolt açıla.
• Tegiz bürüşik silâları  ekseriyetle ateş atqan, köpek atqan ve köpek atqan avcılıq silâlarıdır.
• Tüfek silâsı  — bu silâ, onıñ ağızınıñ içki yüzünde kesik bar, bu ise kürekke ya da snarâdqa boylama köşe etrafında aylanuv areketini bere.
• Kütleviy qıruv silâsı — pek büyük yıqıcı quvetke malik silâ. Buña:
  • Bakteriyalı (biologik) silâ —insan hastalığınıñ sebepçileri olğan mikroorganizmlerniñ patogen hususiyetlerine esaslanğan silâlar, [[ayvanlar|ayvanlar]. ] ve ösümlikler.
  • Himiyaviy silâ —zeerli maddeler ve olarnı qullanuv vastaları (raketalar, zeerli maddeler yükü olğan snarâdlar, minalar ve ilâhre).
  • Yadro silâsı  areketi atom özekleriniñ parçalanuv ya da sintez energiyasını qullanuvğa esaslanğan silâ.
• Yüksek doğrulıqlı silâ — adet üzre idare etilgen, öz diapazonındaki er bir distantsiyada nişanğa birinci [[atış] (atuv) ile urmağa qabiliyetli silâ.
• Yanğınlı silâlar — cenkleşüv imkânlarını yanğıncı maddeler ve olarnı cenkte qullanuv vastalarını qullanuvğa esaslanğan yoq etüv vastaları kompleksi olğan silâlar.
• Avcılıq silâları —avcılıq içün qullanılğan silâlar.
• Sport silâları —sport yarışlarında qullanılğan silâlar.

Menbalar ve edebiyat

• Д. В. Тоїчкін. Зброя [Arhivlengen 15 квітня 2016 у Wayback Machine.] // Şablon:ЕІУ
• Д. В. Тоїчкін. Зброя [Arhivlengen 7 серпня 2016 у Wayback Machine.] // Şablon:ЕСУ
• Ковтуненко О. П., Богучарський В. В., Слюсар В. І., Федоров П. М. Зброя на нетрадиційних принципах дії (стан, тенденції, принципи дії та захист від неї). — Полтава: ПВІЗ. — 2006. — 248 с. [1] [Arhivlengen 6 квітня 2020 у Wayback Machine.]

Bağlantılar

• Сас П. М. Бронь [Arhivlengen 3 квітня 2013 у Wayback Machine.] // Şablon:ЕІУ
• Зброя // Şablon:МитЕ2
• Зброя [Arhivlengen 18 серпня 2016 у Wayback Machine.] // Şablon:Юридична енциклопедія
• Зброя, Зорою // Şablon:ССУМ
• Законодавство 25 yanvarniñ 2012 s. arhivlengen. [Arhivlengen 25 січня 2012 у Wayback Machine.]
• Класифікація вогнепальної зброї
• Класифікація холодної зброї
• Бехайм В.Энциклопедия оружия. — Санкт-Петербург, 1995.