Qırım Muhtar Cumhuriyetiniñ Prokuraturası

Qırım Muhtar Cumhuriyetiniñ Prokuraturası - devlet akimiyetiniñ organı, Konstitutsiya ve Ukraina qanunlarına binaen, Qırım Muhtar Cumhuriyetinde qabaatlayıcı, temsilci, közetici vazifelerini eda ete. Ukraina Baş prokurorı vazifesini eda etkenniñ tarafından 12.06.2014 s. qabul etilgen № 33ş qararına binaen, Qırım MC prokuraturası vaqıtınca Kiyiv şeerine avuştırılğan.

logosı

Merkez: Aqmescit ş., vaqıtınca 01011, Kıyiv ş, Riznıtska soq., 13/15

Prokuraturanıñ tarihı deñiştir

Fayl:D.Lesli.jpg
Dmitriy Lesli

Qırım yarımadasınıñ ilk Vilâyet prokurorı mahkeme muşaviri Dmitriy Yegoroviç Lesli olğan edi. Prokuror olaraq onıñ adı «Milâtnıñ 1785 yılında devletteki memurlarnıñ cedvelinde» añıla. Bu II Yekaterina vaqıtında edi, o zaman il islâatı ötkerilgen edi.

İl prokurorınıñ ve il temsilcisiniñ vazifesi bir edi: birinciden, il müessiselerinde işlerniñ tertibini nezaret etmek; ekinciden, monarhiyanı qorumaq; üçüncilden, vadandaşlarnıñ aqlarını qorumaq. Prokurorlarğa «halqnıñ yasaqlanğan toplaşuvlarına» qarşı küreşmege ve «zararlı ruşvetlerni yoq etmege» teklif etile edi.

İlk prokuror D.Y. Lesli 1788 senesine qadar vazifesinde çalıştı. Ondan soñ bu maqamğa Aleksandr Taranov-Belozerov kelgen. Bu aqta ferman 1788 senesi dekabrniñ 13-nde Tavriya Magistratına keldi ve olğan yerlerde ilân etilgen edi. A. Taranov-Belozerov bu vazifede 5 yıl devamında çalıştı, ondan soñ ise vilâyetniñ prokurorı olaraq Mihail Vasilyeviç Tarnavskiy tain etilgen edi.


O 1803 senesi iyünniñ 30-nda, Tavriya Guberniyası meydanğa kelgen soñ bütün guberniya muessiseleriniñ açılışınen beraber, bu vazifege tainlengen edi.

 
Aqmescit (Simferopol) okrug mahkemesi

Tavriya Guberniyasınıñ prokurorı guberniyanıñ bütün mahkeme ve memuriyet müessiseleriniñ işini nezaret ete edi, cinaiy ve memuriy davalarnıñ ketişatını taqip ete edi.

Guberniya prokurorınıñ itaatında cinaiy ve vatandaş davalarınıñ guberniya adliyecileri ve il adliyecileri çalışa edi. Prokur yanında onıñ kantselâriyası bar edi, onda qayd etici, yazıcı ve eki kantselâriya hızmetçisi çalışmaqta edi.

Qırım devlet arhivinde saqlanılğan malümatqa köre, Tavriyanıñ guberniya prokurorınıñ vazifesi 1869 senesi lâğu etilgenine qadar onı kollegiya mesleatçısı Fabr, Semön Meyyer, Stanislav Borovskiy, Aleksandr Gluhov eda etken ekenler.

Akimiyet Senatınıñ qararı ile Tavriya Guberniyasınıñ prokuror vazifesi lâğu etilgen soñ onıñ vazifelerini Aqmescit (Simferopol) okrug mahkemesiniñ prokurorı eda etip başlağan. Eski vazifeniñ lâğu etilmesi 1865 senesiniñ islâatı sebibinden yer alğan edi. İslâatqa binaen, guberniyada yañı adliye müessiseleri teşkil etile edi. Bunı Adliye Naziri tarafından 1866 senesi martnıñ 7-nde Tavriya gubernatorına yollanılğan avalesi tasdiqlay. Avale ile guberniyada mahkeme müessiseleri içün yañı binalar qurmağa emir etilgen edi.

1868 senesi iyünniñ 5-nde qabul etilgen Senat fermanı esasında, Aqmescitniñ eki palatalı okrug mahkemesi 1869 senesi aprelniñ 22-nde işini başlağan edi. Mezkür ferman ile okrugta Odesa mahkeme palatasınıñ mahkeme qararları ükümge süre edi – Aqmescit okrug mahkemesiniñ prokurorı o zaman Adliye nazirligine ve Odesa mahkeme palatasına itaat ete edi.

Aqmescit okrug mahkemesiniñ erkânına yolbaşçı, reis muavinleri ve azalar kire edi. Mahkemeniñ prokurorı, taqiqatçısı, notariatı bar edi. Nizamnamesine köre, a vaqıtnıñ mahkemesi qabatlayıcı akimiyetke çevirilgen edi. Prokurornıñ mesüliyetinde ise aynı şekilde – nezaret vazifeleri qalmaqta edi. Aqmescit okrug mahkemesiniñ prokurorı Okrug mahkemesiniñ ve memuriyet, hocalıq, medeniyet-maarifçilik müessiseleri ve cemaat teşkilâtlarınıñ faaliyetini taqip ete edi.

Muessiseniñ tesis etilgen kününden başlap 1920 senesine qadar Aqmescit okrug mahkemesinde prokuror vazifesini eda etkenlerniñ adları arhivde saqlanılğan. Bular – Boris Vitte, Nikolay Domçinskiy, Novitskiy, Feliks Zivert, Umanskiy ediler.

Aqmescit okrug mahkemesiniñ prokurorı Feliks Zivertniñ itaatında tahminen on bir prokuror vazifesi olğanı aqqında malümat bar.

Aqmescit okrug mahkemesinde prokurorınıñ faaliyeti, akimiyetke bolşevikler kelgende, 1918 senesiniñ başında, toqtatılğan edi, ve bundan soñ, 1918 senesi aprel ayında kene devam ettirildi. 1918 senesi Qırımnı alman orduları istilâ etkende de, 1919 senesi Qırım il akimiyeti teşkil etilgende de prokuror nezareti alıp barılğan.

Qırımda sovetlerniñ akimiyeti pekingen soñ, 1920 senesi, Aqmescit okrug prokurorınıñ maqamı lâğu etilgen edi.

Yarımadada Qırım Avtonomiyalı Sovet Sotsialist Respublikası qurılğanda eda etilgen ilk vazifeler sırasında – yerli adliye organları tesis etilgen edi.

1922 senesi yanvarniñ 14-nde Qırım ASSC sovnarkom tarafından Halq mahkemecileriniñ ve halq taqiqatçılarınıñ saylanılması ve tain etilmesi aqqında Qaide qabul etilgen edi. Prokuror nezareti ve advokatlıq aqqında qanunlar ğıyırdan baqıla edi, ve 1922 senesi avgustnıñ 25-nde MİK ve Sovnarkom tarafından Prokuror nezareti aqqında Qaide tasdiqlanğan edi.

Prokuror nezareti 1922 senesi sentâbrniñ 16-nda, Adliye Narkomatında prokurolar bölügi ve okrug prokurlarınıñ terkibinen, işini başlağan edi. Mahkeme yanında Bütün Qırım Mahkemesiniñ prokurorı ve cinaiy ve memuriy davalarda onıñ eki yardımcısı çalışa ediler.

Nevbetteki sene devamında ötkerilgen deñişmeler prokuratura tarihında ayrı emiyetke malik oldı. 1923 senesi iyünniñ 1-nde Bütün Rusiye Merkeziy icra komiteti bütün RSFSC içün Cinaiy Kodeksni qabul etken edi, ve bunen beraber devlet prokuraturası tesis etilgen edi.

Devlet prokuraturasınıñ vazifelerine – devlet adından bütün akimiyet organlarınıñ, hocalıq müessiseleriniñ, cemaat teşkilâtlarınıñ ve ayrı şahıslarnıñ faaliyeti qanuniy olıp olmağanını nezaret etmek; cinayetlerniñ aşkâr etilmesini, taqiqat ve soraştırma organlarınıñ ve militsiyanıñ çalışmasını közetmek; mahkemede qabaatnı desteklemek; mabuslarnıñ tutılğan şaraitlerini teşkermek kire edi. Qırım ASSC prokurorı olaraq prokuraturanıñ yolbaşçısı Adliye halq komissarı İsmail Firdevs olğan edi. Devlet prokuraturasınıñ bölügi onıñ emirinde çalışa edi.

Cumhuriyet prokurorınıñ eki yardımcısı ve mahkeme okruglarınıñ prokurorları bar edi. Olardan ğayrı – Aqyarda ve Aqmescitte İnqilâbiy mahkemelerinde birer prokuror davalarnı keçire edi.

Tarihta Qırım ASSC prokurorlarınıñ böyle adları saqlanılğan – Reşid Nagayev, Osman Bekirov, Plinikos, Sofu, Memet Emir-Saliyev. Soñkisi 1932 mart ayında vazifege tainlenip, 1934 senesine qadar eki yıl devamında çalışqan edi.

Prokuraturanıñ işinde yañı basamaq – MİK ve Qırım ASSC Sovnarkomı tarafından 1936 senesi oktâbrniñ 22-nde «Qırım ASSC Adliye halq komissarlığınıñ yañıdan qurulışı aqqında» qabul etilgen ferman oldı. Bu vesaqağa binaen, prokuratura ve taqiqat organları Soyuz ve Avtonomiyalı cumhuriyetlerniñ adliye halq komissalıqlarınıñ sistemasından çıqarılğan ve doğrudan-doğru SSCB Prokurorına boysundırılğan edi, yani prokuratura organları bütünley merkezge bağlanılğan edi.

Arhiv malümatına köre, böyle deñişmelerden soñ QASSC prokurorı Konstantin Monatov (29.09.1936-05.05.1938) olğan edi, soñra ise onıñ yerini Aleksey Katruşenko (28.10.1938-01.02.1941) alğan.

1941 senesi fevral ayından başlap, Ulu Vatan cenkine qadar Qırım ASSC prokuraturasında Mihail Zolotov reberlik yapqan edi.

1941 senesi noyabr ayında Qırımnı alman orduları basıp alğanda, Qırım ASSC prokuraturası işini toqtatqan edi. Qırımnıñ nezaret oraganı öz işini 1943 senesi oktâbr ayında Krasnodar şeerinde ğayırdan başlatqan edi, Qırım ASSC prokurorı Çekalov, onıñ muavinleri Alikberov, Yurkovetskiy, bölük yolbaşçıları Norden ve Korkin o yerge tahliye etilgen ediler.

1942 senesi yanvar ayından başlap Qırım ASSC prokuraturasını Mihail Çekalov idare etken, bundan evel ise o demiryol naqliyatınıñ Baş prokurorı olğan edi. Cumhuriyetniñ nezaret organı beş yıl devamında onıñ reberliginde çalışqan.

1944 senesi aprelniñ 15-nde, Aqmescit şeeri azat etilgeninen, Mihail Çekalov birden şeerge kelip, prokuraturanıñ işini tertiplep başladı, 1944 senesi aprelniñ 22-nde Qırımda prokuratura öz işi tolusınen devam ettirdi. SSCB Baş prokurorına yollağan beyanatında o haber etti ki, Aqmescit şeeri büyük zarar körmegen ve cumhuriyet prokuraturasınıñ binası yahşı saqlanılğan, amma çalışacaq prokurorlar paytahtta da, başqa şeerlerde de yetişmey. Çekalov, prokuror hadimleriniñ erkânı aqqında haber etip, cenk iştirakçilerinden yigirmi bir kişi alınğanını bildirgen.

Qırımda cenkniñ sedası daa 80-nci yıllarğa qadar eşitile edi: 1986 senesi Zinoviy Tesaknıñ reberliginde prokuratura tarafından Fedor Fedorenkoğa – yekâne nazi arbiy cinayetçisine qarşı – davanıñ baqılması nezaret etile edi. Cinaiy davada Zinoviy Dmitriyeviç şahsen kendisi qabaatlayıcı olıp iştirak etken edi. Sabıq rottenvahman 1986 senesi iyünniñ 19-nda ölüm cezasına maküm etilgen edi.

Qırımda yerleşip, prokuraturanıñ eda etken esas vazifesi – sotsialistik qanuniyetini pekitmek ve içtimaiy mülkni cemiyetke qarşı çıqqan elementlerden qorumaq edi.

Bu vazifeni eda etken prokuratura hadimleri altı bölükte çalışqan: taqiqat, cinaiy-mahkeme, hususiy işler bölügi, umumiy nezaret ve militsiyanı nezaret etken bölükler qurulğan edi.

Apislerde qanuniyetni o zaman prokurornıñ yardımcısı nezaret ete edi.

Gizli bölük o vaqıt hususiy sektor olaraq adlana edi.

Qırım ASSC prokuraturasınıñ emirinde 5 şeer prokuraturası, 27 rayon prokuraturası ve şeerlerdeki rayonlarnıñ 9 prokuraturası – Keriç, Aqyar ve Aqmescitte üçer rayon prokuraturası çalışqan.

1945 senesi iyünniñ 16-ndan başlap, şeer ve rayon prokuraturaları endi Qırım ASSC prokuraturasınıñ erkânında degil de, Qırım vilâyetiniñ prokuratırasında işini devam etti. 1944 senesi qırımtatar halqı Qırımdan sürgün etilgen soñ, Qırımnıñ avtonomiyalı statusı lâğu etildi ve devletniñ memuriy-territorial tertibi deñiştirilgen edi.

Qırım prokuraturasınıñ terkibi yañı şekilde tasdiqlanğanına qadar, şeer ve rayon prokuraturalarınıñ erkânı defalarca deşip turğan. Şeer prokuraturalarınıñ sayısı 5-ke qadar eksile edi ve 11-ge qadar arta edi, rayon prokuraturalarınıñ sayısı 11 ve 35 arasında edi. 1947 senesinde vatandaşlarnıñ muracaatları yañı seviyede baqılıp başlanğan edi.

O senesi prokuraturanıñ terkibinde çağına yetmegenlerniñ işlerinde prokurornıñ yardımcısı vazifesi peyda olğan edi. Bu deñişmeler Qırım prokuraturasınıñ reberi Sergey Neronov olğan vaqıtta (1947 senesi mart ayı – 1949 senesi sentâbr ayı arasında) yapılğan edi.

Deñiştirilgen qanunlar – yañı talaplarnı diqqatnen ve tezliknen taqip etilmesini talap ete edi. 1956 senesinden başlap, deñişmelerni ögrenmek vazifesi uquqiy destek boyunca prokurornıñ yardımcısına buyurılğan edi.

Taqiqat idaresi 1978 senesi işini başlağan edi.

1980 senesi vilâyet prokuraturasının kollegiyası tesis etilgen edi.

Qırım prokuraturasınıñ tarihında büyük bit devirniñ istiqrarlı keçkenini prokurorlar siyrek deñitirilgenlerinden añlamağa mümkün, 50-nci senelerniñ soñundan 80-nci yıllarnıñ başına qadar ancaq üç prokuror deñişken edi. Sekiz yıl devamında Qırım prokurorı Nikolay Hlamov olğan edi (1949 senesi sentâbrden – 1957 senesi mayıs ayına qadar), yedi yıl devamında Qırım vilâyetiniñ prokuraturasını İlya Konoplöv idare etken (1957 senesi mayıstan – 1964 senesi iyül ayına qadar). Soñra ise yigirmi yıl devamında yarımadada qanuniyetlikni Nikolay Korneyev nezaret ete edi (1964 senesi iyün ayından – 1984 senesi iyül ayına qadar).


90-ncı yıllarınıñ başında teşkiliy sualler ve icra nezareti boyunca bölük tesis etilgen edi.

Bundan soñ olğan büyük deñişmeler 90-cı yıllarınıñ yañı devirinde olıp keçti.

O zaman rezonanslı hocalıq davları baqılğan edi. Olarnıñ taqiq etilmesinen taqiqatçı, soñra ise cumhuriyetniñ prokurorı olğan Valentin Kuptsov oğraşa edi.

Devletniñ temelinden deñişmesi ağır keçe edi. Vaziyetniñ murekkepligi 1990 senesinden başlap Qırımda operativ vaziyetniñ beterleşmesinen de bağlı edi. Aman-aman er kün atışlar yüz bere edi ve adamlar öldürüle edi. Cinayet işlegen küçlü taqımlar teşkil etildi, meselâ «Seylem», «Başmaki», «Gruzinivskiy», «Koreyskiy», «Yuhnenko», «Belıy», «Dzüba» ve başqaları.

Yarımadada yigirmiden ziyade cinayetçiler taqımı peyda oldı. Eñ balabanlarnıñ erkânında 50-60 adam olmaq mümkün edi.

Vaziyet ancaq 1996 senesi Qırım prokuraturasına Şuba V.V. kelden soñ tüzeltildi. 1997 senesi ağır cinayetlerniñ sayısı eksilgeni qayd etile edi.

2000-2003 seneleri devamında prokukor maqamını Dobroriz O.O. alğan edi, 2003-2005 s.s. – Galtsov V.İ., 2005-2007 s.s. – Şemçük V.V., 2007 senesi fevral–sentâbr aylarında ise – kene Galtsov V.İ prokuror maqamında çalışqanlar.

2008 senesi fevralniñ 8-nden 2010 senesi martnıñ 16-na qadar Boyko V.N. prokuror edi, ondan soñ 2010 s. martnıñ 17-si ve 2011 s. noyabrniñ 7-sine qadar prokuror vazifesinde Molitskiy S.V. çalışqan.

Aman-aman üç yıl devamında – 2011-2014 s.s. Qırım Muhtar Cumhuriyetiniñ prokuraturasını Pavlov V.V. idare ete edi.

2014 senesi mart ayında Rusiye Federatsiyası, ordularını kirsetip ve sözde «referendum» teşkil etip, Ukrainağa ait olğan Qırımnı işğal etti.


2014 senesi martnıñ 18-nde Kremlde sözde «Qırım ve Aqyarnıñ Rusiye Federatsiyasınıñ erkânına qabul etilüvi aqqıda añlaşma» imzalanğan edi. Ğarb devletleri Qırımnıñ işğalini qabul etmey ve Rusiyege qarşı iqtisadiy sıñırlamalar qabul etti.

Ukraina Yuqarı Radası 2014 senesi fevralniñ 20-sini resmiy olaraq Qırımnıñ muvaqqat istilâsı başlanğan künü olaraq tanıdı.

Ukraina Baş prokuror vazifesini eda etkenniñ avalesinen, 2014 senesi iyünniñ 12-nde Qırım Muhtar Cumhuriyetiniñ prokuraturası, Qırım toprağı Rusiye Federatsiyası tarafından vaqıtınca işğal etilgeni sebebinden, Kıyiv şeerine avıştırıldı.

2014 senesi avgustnıñ 29-ndan – 2016 senesi yanvarniñ 19-na qadar Qırım MC prokurorı Sinçuk V.L. olğan ediñ.

Ukraina Baş prokurorı, 2016 senesi avgusnıñ 22-nde ferman imzalap, G.A. Mamedovnı Qırım Muhtar Cumhuriyetiniñ prokurorı vazifesine tainledi.

2016 senesi sentâbr ayında, Cumhuriyet prokurorınıñ muracaatınen, Ukraina Baş prokurorı QMC prokuraturasınıñ terkibini ğayırdan tizdi. Böylece, hadimlerniñ sayısını arttırıldı ve müessiseniñ bazı bölükleri Herson şeerinde yerleştirildi. Bunıñ sebebi Hersonda yerleşken Ukraina Telükesizlik Hızmetiniñ Qırım Muhtar Cumhuriyetindeki Baş merkezi tesis etilgeninen bağlı.

2017 senesi aprelniñ 31-nde Ukraina Baş prokurorı Yüriy Lutsenko ve Qırım MC prokurorı Gündüz Mamedovnıñ iştiraginen Qırım Muhtar Cumhuriyeti prokuraturasınıñ baş ofisi açıldı.

Böyle şaraitte onıñ işi, ilk evelâ, yarımadanıñ qanunsız işğaline alâqadar olğanlarnı ve Qırımda Ukraina vatandaşlarınıñ aqqlarını bozğan şahıslarnı mesuliyetke çekmek ve adaletni tiklenilmek vazifelerine yöñelgen.

Qırım Muhtar Cumhuriyetiniñ prokuraturası eñ büyük diqqatını milliy telükesizlikniñ temellerine qarşı yapılğan cinayetlerge ve arbiy cinayetlerge ayıra.

Qırım Muhtar Cumhuriyeti prokuraturasınıñ terkibi deñiştir

  • Qırım Muhtar Cumhuriyetiniñ prokurorı
  • Qırım Muhtar Cumhuriyeti prokurorınıñ birinci muavini
  • Kadrlar bölügi;
  • Teşkiliy-uquqiy destek, statistika ve Mahkemeden evel taqıqatlarnıñ yekâne Cedveliniñ alıp baruv bölügi;
  • Cinaiy davalarnıñ nezaret bölügi;
  • Cinaiy davalarda qanunğa riayet etilmesi ve qabarcılıqqa yol berilmemesiniñ nezaret bölügi;
  • Ukraina Telükesizlik Hızmeti, devlet sıñır ve bergi hızmetleri tarafından qanunğa riayet etilmesiniñ nezaret bölügi;
  • Prokuratura ve protsessual reberlik organlarınıñ taqiqatçıları tarafından cinaiy davalarnıñ taqiq bölügi;
  • Taqiqatçılar bölügi;
  • Prokuratura taqiqatçılarınıñ cinaiy davalarında protsessual reberlik ve devlet iddiasınıñ destek bölügi;
  • Vatandaşlarnıñ ve devletniñ menfaatını mahkemede temsil etüv bölügi;
  • Qırım Muhtar Cumhuriyetiniñ prokurorları;
  • Kâtibiyet (bölük şekilinde);
  • Maliye ve muasebe bölügi;
  • Maddiy-tehnikiy teminlev ve içtimaiy-maişiy ihtiyaçlar bölügi;
  • Devlet sırları suallerinde baş mutehassıslar;
  • İnformatsiyalaştırma bölügi;
  • Matbuat kâtibi (baş mutehassıs maqamında).

Qırım Muhtar Cumhuriyetiniñ prokurorları deñiştir

Qırım ASSC prokurorları deñiştir

  • Poretskiy M.İ. (1921—1922)
  • Firdevs (Kerimcanov) İsmail Kerim (1922—1923)
  • Diveyev Osman Saidoviç (1923—1924)
  • Bajin İllâ Sergeyeviç (1926—1927)
  • Plinkonos Grigoriy Pavloviç (1930—1932)
  • Emir-Saliyev Memet (1932—1934)
  • Monatov Konstantin Nikolayeviç (1936—1938)
  • Katruşenko Aleksey Pavloviç (1939—1941)
  • Zolotov Mihail Fedoroviç (1941)
  • Donçenko Feodosiy Grigoriyeviç (1941—1942)
  • Çekalov Nikolay İlliç (1942—1945)

Qırım vilâyetiniñ prokurorları deñiştir

  • Çekalov Nikolay İlliç (1945—1947)
  • Neronov Serguy İvanoviç (1947—1949)
  • Hlamov Nikolay Nikolayeviç (1949—1957)
  • Konoplöv İlya İvanoviç (1957—1964)
  • Körneyev Nikolay İvanoviç (1964—1984)
  • Tesak Zinoviy Dmitriyeviç (1984—1991)

Qırım Muhtar Cumhuriyetiniñ prokurorları deñiştir

  • Tesak Zinoviy Dmıtrovıç (1991—1992)[4]
  • İzosimov Leonid Fedorovıç (1992—1993)
  • Kuptsov Valentin Mıhaylovıç (1993—1996)[5]
  • Şuba Volodımır Vasilöviç (1996—2000)[6]
  • Dobrorez Oleksandr Oleksiyovıç (2000—2003)
  • Galtsov Volodımır İvanoviç (2003—2005)[7]
  • Şemçuk Viktor Viktoroviç (2005—2007)
  • Galtsov Volodımır İvanoviç (2007)
  • Şemçuk Viktor Viktoroviç (2007)
  • Galtsov Volodımır İvanoviç (2007)
  • Şemçuk Viktor Viktoroviç (2007)
  • Ügrümov Öleksiy Mihayloviç (2007—2008) v.e.
  • Boyko Volodımır Nikiforoviç (2008—2010)[8]
  • Molitskiy Stepan Volodımırovıç (2010—2011)[9]
  • Pavlov Vyaçeslav Volodımırovıç (2011—2014)[10]
  • Ügrümov Öleksiy Mıhaylovıç (2014) v.o.
  • Sınçuk Vasil Lüdvigoviç (2014—2016)[11][12]
  • Mamedov Günduz Aydınoviç (2016-)[13]

Bağlantılar deñiştir