Kebir CamiAqmescitte bulunğan Qırımnıñ baş camisi. 1508 senesi Qırım hanı I Meñli Geray caminiñ temelini qoyğan. Şimdi bu cami Aqmescitniñ eñ eski binasıdır.

2014
1916
I Meñli Geray — Kebir Caminiñ temelcisidir

Кебир-Джами – бугуньге къадар Акъмесджитнинъ эски къысмыны яраштыргъан энъ къадимий ве ичтимаий бина. «Бу джамини Султан Менъли Герай шанына Абдуррахман-бен Али 914 сенеси (1508 с.) мухаррем айында къургъан эди». Бунъа эсасланып бу мераметли адам Менъли Герай Хан адына буюк джамини озь парасына къургъан ве «Кебир-Джами» («Главная мечеть») деп адландыргъаны тюшюнмек мумкюндир. Энъ меракълысы шунда ки, бу джамининъ къурулышында башкъа сенеси де расткеле ве о эсас сенесине бакъкъанда 12 йыл эвель, яни 1496 сенесинде къурулгъаны къайд этиле. Бу сенеге архивдеки весикъалар, яни Меркезий Таврия музейининъ фонды ве 1905 сенеси кятип Сейит Абдурасим Эмировнынъ (Таврия муфтийлернинъ несилинден) тарафындан вакъыф комиссиясына язгъан хитабы эсасланалар. Эки весикъада да 1496 сенеси къайд этиле. Кебир-Джами, Акъмесджит. 184 Ислям тарихы Бунъа коре, Кебир-Джами бугуньге къадар Къырым пайтахты Акъмесджитте сакъланып къалгъан энъ къадимий бина олгъаныны саймакъ мумкюн. 1736 сенеси рус аскерлери фельдмаршал Миних ёлбашчысы иле Къырымгъа кирген эди. О, аскерлернинъ ёлунда расткельген бутюн эр шейни якъып-йыкъмагъа эмир бере эди. Руслар тарафындан япылгъан янгъын ичинде къырымтатар халкъынынъ диний ве медений байлыгъынынъ буюк къысмы махв олунды. Кезлев, Багъчасарай ве Акъмесджит йыкътырма ичинде къалды. Айны заманда Кебир-Джами де душманларнен йыкъылып якъылгъан эди. Амма якъын заман ичинде янъыдан япылгъан эди, бунъа кириш къапысынынъ язысы шахиттир: «Бу джамини биринджи Абдуррахман-бек къургъан, онъдан сонъра душманлар тарафындан якъылгъан ве энъ сонъ онъы Махмуд-агъа-ибн-Хусейн (онынъ огъулларындан) 1153 сенеси (1740 с.) къургъан эди». Бу языгъа коре Кебир-Джамининъ экинджи догъушы 1740 сенесине аиттир. Айны бу заманда янъы хан Арслан Герай янъыдан къырымтатар шеэрлерни къурмагъа башлай, эр ерде дюльбер чешмелер, янъы джамилелер, къавеханелер, базарлар ве амамларны къурдура. Кебир-Джамининъ тыш корюниши экинджи догъушындан сонъра асла денъишмеди. Джами эскиси киби дюльбер корюнюшинден фаркъ этильмей эди. О, тола ташындан ве чамурлы бутнен къурулгъан эди. Мимар тек эсас фасад къысмына бираз дейишиклик яптыргъан эди, яни пенджерелернинъ ашагъысы дёрткоше шеклинде, усть къысмы исе – тёгерек. Тыш корюниши саде, пек титиз ве индже япылгъан. Атта минаретнинъ портал ве шерфеси (балкон) башкъа Къырым джамилелернинъ гузеллигинен асла фаркъ этильмей эди. Асырлар девамында Кебир-Джами эр вакъыт диний ве ичтимаий меркези сайыла эди. Бутюн комплексы иле о буюк къысмыны къаплап алгъан эди. Онынъ бир мимар комплексине медресе, теккие ве факирлер ичюн ашхане кире эди. Джамининъ янында, Воровский сокъагъына къадар, яни азиз ери шифа чокърагъы ве Салгир-Баба къабирине къадар къаплап алгъан буюк къырымтатар мезарлыгъы ерлеше эди. 1923 сенеси кириш азбарында джами имамларнынъ, теккие дервишлернинъ башташларны корьмек мумкюн эди. 185 ХХ асырнынъ башында Кебир-Джами гузель тамир олунмасына мухтадж эди. 1905 сенеси майыс 7 куню Кебир-Джамининъ алы акъкъында актлар сакъланып къалгъан. Амма тамир ойле де япылмады. Бойлеликнен, Кебир-Джами озь эмиетини джоймагъа башлагъан эди. Диний ихтияджлар энди тарих девамында пейда олгъан башкъа джамилерге бериле эди – Базар-Джами (1827 с.), Тахал-Джами (1860 с.), Енъи-Джами (1886 с.) ве иляхре.

1905 сенеси Кебир-Джамининъ имамы Эмиров ве хатибы вакъыф комиссиясына бойле риджада булундылар: «Госпитальная сокъагъындаки 1496 сенеси Таврия муфтилернен къурулгъан ве эм тамир япылгъан джамимизнинъ ишлемеси ичюн къасевет этип, биз колеж кятиби Сейит Абдурасим Эмиров, хатип ве имам Акъмесджитнинъ базиргяны Эннан Челеби Мемет-огълу Михаил Бахтияровгъа смета тизмеге риджа этемиз. Джамининъ тамирине 2697 руб. 16 капик керек оладжакъ». Тек 1907 сенесинде тамир ичюн 900 руб. айырылгъан эди. 1907 сенесиндеки тамиринден сонъ джамининъ тыш корюниши бираз денъишти. Амма денъишмелерине бакъмадан джами ойле де биринджи дереджесини къазанмады. 1922 сенеси Кебир-Джами совет режимине огърады. Эписи медений абиделер киби джами къапатылгъан эди.

1930 сенеси энъ къадимий джами «огъурлы олып» башкъа джамилерге бакъкъанда ер юзюнден силинмеди, амма онъа буюк зарар япылгъан эди – минарети ве бинанынъ буюк къысмы йыкъыкъ эди. Озь диний эмиетини джойгъан сонъ о кяфирлер тарафындан кинопрокат ичюн къулланылгъан эди. Къырымтатар халкъы озь Ватанына къайткъан сонъ джами мешур мимар Ш. У. Халиловнынъ проэктине коре реставрация япылды ве мусульманларгъа къайтып берильди. Бу куньлерде Кебир-Джами Къырым мусульманларынынъ диний ве медений меркези ола.