Qaraylar: Versiyalar arasındaki farq

|popplace=[[Qırım|Qırım]], [[Ukraina|Ukraina]], [[Rusiye|Rusiye]], [[Litvaniya|Litvaniya]], [[Lehistan|Lehistan]]

|rels=[[Qaray dini|Qaray dini]]

|langs=[[ Qaray tili|Qaray]], [[Rus tili|Rus]]

'''Qaraylar''' ya da '''karaimler''' ([[qarayQaray tili|qarayca]] ''къарайлар'') - [[Qırım|Qırım]]da, [[Litvaniya|Litvaniya]] ve ğarbiy [[Ukraina|Ukraina]] yaşağan kiçik bir halqtır.

Qaraylar - [[hunnlarHunnlar|hunn]] ve [[hazarlarHazarlar|hazar]] qabileler birlesmesine kirgen qaraylarnıñ nesili sayıla. XI asırda Qırımda hazarlarnıñ akimiyeti bitken soñ, qaraylar [[Qırq Yer|Qırq Yer]]de muhtar şekilde yaşamağa devam etken ediler. Başta bu küçük devletini halq tarafından seçilgen akimler idare etseler de, ileride olarnıñ soyundan kelgenler idareni devam ettiler. İlk idare etken sülâle - Uzun lağabı ile belli olğan Hacı Musanıñ sülâlesidir. Şunı qayd etmek kerek ki halqnıñ maneviy ayatına ve makeme işlerine baqqan gahanlar, Sar, Biy ve Çelebilerniñ (unvanlar) elinde olğan arbiy işlerge qarışmay ediler. Duşmanlarnıñ ücümi ile arbiy işlerini idare yetkenler aynı zamanda serdar vazifesinde de buluna ediler.

[[Qırım Hanlığı|Qırım Hanlığı]] zamanında qaray yоlbaşçıları, Qırım hanlarına tabi olıp, öz unvanlarına ve Çufut Qaleni idare etme aqqında saip ediler. Qırım hanları olarnıñ idaresine qarışmay ediler. Qaray kinazları, Qırım hanlarının hızmetinde bulunsa bile, qalede idare etmege devam eteler. Qırım hanları tarafından qaray kinazlarına bergen yarlıqlarda arbiy hızmetleri içün olarğa tarhan unvanı berilgeni qayd etile. XV asırnıñ soñunda idare Sinani bey Hocanıñ eline kece. 50 yıllıq idaresinden soñ akimiyet onıñ sülâlesinden Çelebi Sinanige, soñ onıñ oğlu Yosifke keçe. Bütün idareciler Qırım hanlarnıñ hızmetinde bulunıp, Bey, Çelebi ve Ağa unvanlarını qazanıp ve hanlar ögünde qaray halqnıñ vekili olıp, bazıları aynı zamanda diniy maqamı Gahan vazifesinde buluna ediler.

XVIII asırnıñ soñunda qarayler, Qırımnıñ bütün ealisi kibi Rusiyege qoşulğan edi. XIX asırda idare merkezi [[Çufut Qale|Çufut Qale]]den [[Kezlev|Kezlev]] şeerine keçti. Mında Diniy İdare, İbadethane (Kenassa), "Qaray Bitikligi" adlı milliy kitaphanesi, Aleksandr adına qaray diniy oquv yurtu, eñ büyük qaray cemaatı buluna edi. O vaqıtta "Karaimskaya jızn" ("Qaray ayatı") ve "Karaimskoye slovo" ("Qaray sözü") mecmuaları nesir oluna, milliy ve diniy kongressler keçirile edi. 1918 senesi, Qırımda 9 qaray cemiyeti, 11 ibadethane ve 13 oquv yurtu qayd etilgen edi. Sovet devriniñ ilk yıllarında qaray klubları, ve mektepleri çalışa, cemiyetler öz faaliyetini köstere ediler. Lâkin soñra (1940-si seneleri) milliy teşkilâtlar yoq etildi, mektepler ve ibadethaneler qapatıldı. [[II Cian cenki|II Cian cenki]] zamanında qaraylar arbiy işlerinde iştirak ete ediler, çoqusı elâk olğanlar. 1944 s. qaraylarnıñ bir qısmı Qırımdan sürgün etildi.

Qaray halqnıñ sayısı ep azalmaqta. Şimdiki zamanda [[Mustaqil Devletler İttifaqı|Mustaqil Devletler İttifaqı]]nda, Baltik devletlerinde ve [[Lehistan|Lehistan]]da 2 biñge yaqın qaray yaşamaqta. Olarnıñ eñ büyük qısmı [[Ukraina|Ukraina]]da (1100 kişi), şu cümleden Qırımda (820 kişi) yaşamaqtalar.

1990-ıncı senelerniñ başında Qırımda qaray milliy teşkilâtlar yanıdan tiklene. Aqmescit, Kefe, Kezlev, Bağçasaray ve Yalta şeerlerinde medeniy ve diniy cemiyetler öz faaliyetini köstereler. "Qırım Qaraylar" cemiyeti şu anda 9 yerli ve [[Melitopol|Melitopol]], [[Harkiv|Harkiv]] ve [[Ades|Ades]]teki (Odessa) qaray cemiyetlerni birleştire. Litvaniya, Lehistan, [[Moskva|Moskva]] ve [[Sankt Peterburg|Sankt Peterburg]]da da qaraylarnıñ cemiyetleri bardır.

* [[Qaray tili|Qaray tili]]

* [[Qaray dini|Qaray dini]]

* [[Qırımçaqlar|Qırımçaqlar]]