Keriç: Versiyalar arasındaki farq
Content deleted Content added
Deñiştirme tasviri yoq |
k prefixes |
||
52 satır:
|sayt tili =
}}
'''Kerç''' ({{Lang-uk|Керч}}, {{Lang-ru|Керчь}}) — şarqiy [[Qırım|Qırımda]] [[Kerç boğazı|Kerç boğazı]]nıñ yalısında yerleşken bir şeer, iri sanayı, naqliyat, turizm ve yazlıq raatlanuv merkezi, şeer-qaraman. Kerç — dünyanıñ eñ qadimiy şeerlerinden biridir. Şimdi Kerçte çeşit türlü medeniyetler ve devirlerge ait olğan bir çoq tarih ve mimarcılıq abidesi bar.
== Tarih ==
=== Antik devri ===
Milâttan evel VII asırnıñ soñunda [[Milet|Milet]] adlı yunan şeerinden kelgenler şimdiki Kerç yerinde Pantikapey (yunanca Pantikápaion, iran ''Panti Kapa'' sözlerinden çıqtı, tercimesi — ''balıq yolu'') şeerini qurğan ediler. Akropol şimdiki [[Mitridat dağı|Mitridat]] adlı olğan dağda yerleşken edi.
Şeerniñ etrafında başqa qadimiy yunan şeerleriniñ nekropollerinden farqlı olğan nekropol bulunğan edi.
Pantikapey nekropoliniñ terkibinde o zamanda yunanlar içün adetteki topraq qabirlerden ğayrı şeerden çölge taba keçken yolnıñ boyunda bir sıra qurğan bar edi.
==== Bospordaki arbiy federatsiya. Pantikapey ====
Şimdiki Kerç yerleşken topraq atta milâttan evel XVII—XV asırlarda meskün eken, bunı Mayak qasabasınıñ etrafında keçirilgen arheologik qazılmalar tasdıqlay. Amma Kerçniñ şeer olaraq tarihı qararnen 2600 yıldan evel başlandı, milâttan evel VII asırda Kimmeriy Bospor ([[Kerç boğazı|Kerç boğazı]]) yalısında qadimiy yunan kolonistleri arbiy federatsiya teşkil etken bir sıra mustaqil şeer-devletni qurdılar. Polislerara ittifaqnıñ maqsadı — tamır halqqa ([[Skifler|skifler]]ge) qarşılıq yapuv edi.
==== Bospor çarlığınıñ ahırı ====
I asırdan başlap ep Bospor çarlığı kibi Pantikapeyge de [[Ostgotlar|ostgotlar]] ücüm ettiler.
370 seneleri gunnlar istilâsı vaqtında Pantikapey tamamen yoq oldı. Onıñ keniş yerleri virane alına ketirilgen edi. Amma şeer turmaqta edi ve yaqın arada canlanıp Şimaliy Qara deñiz yanınıñ iri alış-veriş ve esnaf merkezine çevirildi.
=== [[Orta asırlar|Orta asırlar]] ===
VI asırda şeer [[Bizans İmperiyası|Bizans İmperiyası]]nıñ akimiyetinde bulundı. I Yustinian imperator qararınen anda garnizon yollandı da qale qurulışı başlandı, qaleniñ adını Bospor qoydılar.
VIII asırda Qırım [[Hazar Qağanlığı|Hazar Qağanlığı]]nıñ tesiri altına tüşti. Bospor adı Qarşa ya da Çarşa adına deñiştirildi.
IX—X asırlarda Şimaliy Qara deñiz yanınıñ saipleri slavânlar oldılar. Tmutarakan knâzligi qurulğanınen Korçev denilgen şeer Qadimiy Rusiyeniñ deñiz araba qapısı edi. XIII asırda [[Moğollar|moğollar]] Qırımnı ve bu cümleden Korçevni fetih ettiler.
[[Image:Kerch_Enikale_Fortess.jpg|thumb|right|200px|Yeñi Qale. XVII asır]]
81 satır:
=== Yañı zaman ===
Rus-оsmanlı cenkinden soñ 1774 senesindeki [[Küçük Qaynarca muqavelesi|Küçük Qaynarca muqavelesi]]ne köre Kerç ve Yeñi Qale Rusiye terkibine kirsetilgen edi.
1783 senesi Kerç [[Tavriya guberniyası|Tavriya guberniyası]]nıñ terkibine kirsetildi. Şeerniñ ealisi [[Yunanlar|yunanlar]], [[Ruslar|ruslar]], [[Ukrainler|ukrainler]], [[İtaliyalılar|italiyalılar]] ve [[Ermeniler|ermeniler]]den ibaret edi. 1821 senesi Kerç ve Yeñi Qale hususiy memüriy birlemge — Kerç-Yeñi Qale şeerbaşlığına ayırıldı. Bu aradan başlap şeer abadanlaşıp başlay.
1855 senesi [[Qırım cenki|Qırım cenki]] vaqtında şeerni ingliz ordusı yıqıp berbat etti.
=== Ulu Vatan cenki vaqtındaki Kerç ===
[[Ulu Vatan cenki|Ulu Vatan cenki]] vaqtında Kerçte sovetnen alman orduları arasında bir çoq deşetli uruş olıp keçti. 1941 senesi noyabr ayında şiddetli uruşlardan soñ almanlar şeerni işğal ettiler. 1941 senesi dekabr 30 künü şeer birinci sefer azat etildi. Sovet ordusı keri çekilgenden soñ askerlerniñ bir qısmı partizanlarnen beraber Acı Muşqay taşparçalav quyularına kete.
1944 senesi aprel 11 künü Kerç tamamen azat etildi.
97 satır:
XX asırnıñ ekinci qısmında Kerç iri gemi yapıcılığı ve maden tökmeciligi merkezi olıp qaldı.
[[Şuralar Birligi|Şuralar Birligi]] dağılğanı ve bazar iqtisadiyatına köçkeninen gemi yapıcılığı ve maden tökmeciligi saaları zayıflaştılar. Şeer sanayı merkezinden turizm ve yazlıq raatlanuv merkezine çevirildi.
Şeerniñ tarihı boyu balıqçılıq onıñ içün pek emiyetli edi ve şimdi de Kerç ealisiniñ büyük bir qısmı bu saada çalışa.
116 satır:
== Turizm ve raatlanuv ==
Qara ve Azaq deñizleriniñ yalılarında yerleşme sayesinde yaz vaqtında Kerçke sabıq [[ŞSCB|ŞSCB]] memleketlerinden raatlanmaq içün bir çoq kişi kele.
Kerç yarımadasında bir qaç şifaiy çamur çeşmesi bar.
| |||