İnternet: Versiyalar arasındaki farq
Content deleted Content added
Deñiştirme tasviri yoq |
Deñiştirme tasviri yoq |
||
2 satır:
[[Fayl:Поширення_Інтернет-шлюзів_2011.png|right|thumb|250x250px|10.000 sakinge İnternet ağına kiriş noqtalarınıñ sayısı]]
[[Fayl:InternetPenetrationWorldMap.svg|right|thumb|250x250px|Memleket ealisinden İnternet qullanıcılarınıñ fayızlarda sayısı (2015)]]
'''İnternet''' ({{Lang-en|Internet}}
2019 senesindeki vaziyetine köre Yer ealisiniñ çoqusı İnternet ağından faydalana bile<ref>{{Cite web|title=ООН: 4,1 мільярда людей у світі підключені до інтернету|url=https://www.radiosvoboda.org/a/news-oon-internet/30254946.html|website=Радіо Свобода|accessdate=2020-08-25|language=uk}}</ref>.
== Ad ==
Kündelik tilinde, küçük arfinen internet (laq. ''inet
== Qurulış ==
İnternetniñ merkeziy idaresi, qullanuv ya da kiriş qaideleri yoqtır. Er bir teşkil etici ağ özüniñ
Ağ, -{IP}- protokolını qullanuvdan ve malümat paketini marşrutlaştıruvdan qurulğan. Bugünki künde İnternet global cemiyetiniñ malümat boşluğını yaratuvda müim rol oynay,
== Tarih ==
[[1962]] senesi [[Amerika Qoşma Ştatları|AQŞ]]
İlk ARPANET serveri [[1969]] senesi ilk küz ayınıñ 1-inde Los Angelesteki Kalifornia universitetinde qoyulğan edi. ‘Honeywell 516’ kompyuterniñ 12 kilobait operativ zeini bar edi.▼
[[1971]] senesine qadar ağdan e-poştanı yollamaq içün ilk programma işlep çıqarılıp, birden pek mot olğan.▼
▲İlk -{ARPANET} serveri [[1969]] senesi
1970 senelerniñ başına 200-ge yaqın boğçanı birleştirgen edi.▼
▲[[1971]] senesine qadar ağdan e-
[[1973]] senesi transatlantik tel vastasınen ağğa [[Büyük Britaniya|Büyük Britanya]] ve [[Norvegiya|Norveçten]] ilk çetel teşkilâtlar qoşulğan edi - ağ halqara oldı.▼
1970 seneleri ağ umumen e-poştanı yollamaq içün qullanıla edi, o vaqıt da ilk e-poştalarnı tarqatuv cedvelleri, haber gruppaları ve ilân levhaları peyda oldı. Lâkin o vaqıtları ağ, diger tehnik standartlar esasında qurulğan ağlarnen daa qolay tesir etip olamay edi. 1970 senelerniñ soñuna qadar malümat berüv protokolları faal inkişaf etip, [[1982]]—[[1983]] seneleri standartlaştırılğan edi.▼
▲[[1973]] senesi transatlantik tel vastasınen ağğa [[Büyük Britaniya
[[1983]] senesi [[Yanvar 1|qara qış ayınıñ 1-inde]] ARPANET ağı, NCP protokolından TCP/IP protokolına keçken, aynı şu protokol, ağlarnı birleştirmek içün, alâ bugüngece muvafaqiyetle qullanıla. Tamam 1983 senesi ARPANET ağına 'İnternet' ıstılası pekitilgen. ▼
▲1970 seneleri ağ umumen e-
1980 seneleri AQŞ Milliy ilim vaqufınıñ esas ağına ükümet para ayıruvı, em de bütün dünyada diger ticariy esas ağlarğa şahsiy para ayıruv, yañı ağlar tarzfenligini işlep çıqaruvda iştirak etüvge ve bir çoq ağnıñ birleşüvine ketirgen. Halqara ağınıñ 1990 seneleri ticariyleştirüvi onı mot olmasına ve insannıñ aman-aman er bir zemaneviy ayat saasına kirsetilmesine ketirgen.▼
▲[[1983]] senesi [[Yanvar 1|qara qış ayınıñ 1-inde]] -{ARPANET}- ağı, -{NCP}- protokolından -{TCP/IP}- protokolına keçken, aynı şu protokol, ağlarnı birleştirmek içün, alâ bugüngece
[[1984]] senesi domen adları sisteması (ingl. Domain Name System, DNS) işlep çıqarılğan. Aynı şu vaqıt ARPANET ağınıñ ciddiy bir raqibi peyda olğan - AQŞ Milliy ilim vaqufı (NSF), universitetlerara NSFNet ({{Lang-en|National Science Foundation Network}}''National Science Foundation Network'') ağına temel qoyıp, ufaq-tüfek, şu cümleden o vaqıtları belli Usenet ve Bitnet kibi ağlarından şekillendirilgen ve ARPANET-ten daa çoq keçirüv qabiliyetli olğan edi. Bu ağğa bir yılda 10 biñge yaqın kompyuter qoşulğan; ‘İnternet’ unvanı yavaştan NSFNet-ke keçmege başlağan.▼
▲1980 seneleri AQŞ Milliy ilim
[[1988]] senesi icat etilgen Internet Relay Chat (IRC) protokolı sayesinde İnternette aqiqiy zamanda qonuşmaq imkânı yaratıldı (çat). ▼
▲[[1984]] senesi domen adları sisteması (
[[1989]] senesi [[Avropa|Avropada]], Avropa özek tedqiqatı merkeziniñ (CERN) divarlarında, örümçek kontseptsiyası peyda olğan. Onı meşur britaniyalı alim [[Tim Berners-Li]] teklif etken edi, o, endi eki yıl devamında HTTP protokolını, HTML gipermetinli belgileriniñ tilini ve URI identifikatorlarını işlep çıqara edi. ▼
▲[[1988]] senesi icat etilgen -{Internet Relay Chat (IRC)}- protokolı sayesinde İnternette aqiqiy zamanda qonuşmaq imkânı yaratıldı (çat).
1990 senesi ARPANET ağı mevcutlığını toqtatqanınen, NSFNet-ke reqabetini yutturdı. 1992 senesi Sprint Corporation şirketi İnternetke bağlanmaq hızmetini bir modem ve telefon ağı ({{Lang-en|dial-up access}}<nowiki/>dial-up access) yardımınen ilk olaraq bermege başladı<ref>{{Cite web|url=http://h-net.msu.edu/cgi-bin/logbrowse.pl?trx=vx&list=edtech&month=9207&week=&msg=An61j4s0%2BR1UHNuEZOgGfw&user=&pw=|website=h-net.msu.edu|date=31 July 1992|title=H-Net Discussion Networks – SprintLink Commercial Availability Announced|language=en|accessdate=9 липня 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160305153637/http://h-net.msu.edu/cgi-bin/logbrowse.pl?trx=vx&list=edtech&month=9207&week=&msg=An61j4s0%2BR1UHNuEZOgGfw&user=&pw=|archivedate=5 березня 2016}}</ref>.▼
▲[[1989]] senesi [[Avropa
▲1990 senesi -{ARPANET}- ağı mevcutlığını toqtatqanınen, -{NSFNet}--ke reqabetini yutturdı. 1992 senesi -{Sprint Corporation}- şirketi İnternetke bağlanmaq hızmetini bir modem ve telefon ağı ({{Lang-en|dial-up access}}
[[1991]] senesinde http serverlerni internette faydalanmaq mümkün oldı, 1993 senesi de belli web-brauzer (ingl. web-browser) NCSA Mosaic peyda oldı. Bütündünya örümçegi ket-kete mot ola başlağan.▼
[[1995]] senesi NSFNet tedqiqiy ağ rolüne qaytqan; İnternetniñ bütün naqliyesiniñ marşrutlaştıruvınen endi Milliy ilim vaqufınıñ üstkompyuterleri degil, ağ provayderleri (hızmet bericileri) oğraşa ediler.▼
▲[[1991]] senesinde -{http}- serverlerni internette faydalanmaq mümkün oldı, 1993 senesi de belli
Aynı şu senesi örümçek İnternette esas malümat berici olıp, naqliye köleminen FTP fayllar berüv protokolını ozğan; Bütündünya ağı konsortsiumı ({{Lang-en|World Wide Web Consortium}}''World Wide Web Consortium'') şekillengen. Örümçek İnternetni ğayrıdan yaratqan ve onıñ zemaneviy körünişini yaratqan, dep aytmaq mümkün. [[1996]] senesinden başlap Bütündünya ağı ‘İnternet’ añlamını bütünley özünen deñiştirgen.▼
▲[[1995]] senesi -{NSFNet}- tedqiqiy ağ rolüne qaytqan; İnternetniñ bütün naqliyesiniñ marşrutlaştıruvınen endi Milliy ilim
▲Aynı şu
1990 seneleri devamında İnternet o vaqıt bar olğan ağlarnıñ çoqusını birleştirgen edi (misal içün -{Fidonet}- kibileri ayrı qalsa bile). Yekâne idare merkezi omağanı sayesinde, em İnternetniñ tehnikiy standartları açıq olğanı, bu da ağlarnı birden iş adamları ya da akimiyetten mustaqil etkeni sayesinde, birleşüv pek özüne çeke edi. 1997 senesinece İnternette 10 millionğa yaqın kompyuter esaplana edi ve bir milliondan çoq domen adı qayd etilgen edi. İnternet pek mot malümat almaşuv vastası olğan.
[[1998]] senesi Roma
Bugünki künde İnternet tek kompyuter ağlarından degil, alâqa yoldaşları, radiosignallar, tel televizionı, telefon yolları, areketli bağ ağları, hususiy optik lif yollar ve elektrik tellerden de almaq mümkün oldı. Bütündünya ağı, inkişaf olğan ve inkişaf etken memleketlerde ayatnıñ ayrılmaz bir parçası oldı.
[[2000]] senesi 327
[[2004]] senesi İnternet 700 million qullanıcını esap etken. 1993 senesi 26 biñ olğan saytlar sayısı o vaqıtqa 5 milliondan
[[2011]] senesi [[Yanvar 5|qara qış ayınıñ 5-inde]] dünyada İnternet qullanıcınıñ sayısı 2 milliardğa
2017 senesine bütündünya ağınıñ 3,8 milliard qullanıcısı ya da Yer ealisiniñ 50 % bar edi. İçtimaiy ağlar qullanıcılarınıñ sayısı ve ağdaki mobil tertibatlarınıñ payı bayağı arta <ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20200118102221/https://ms.detector.media/sotsmerezhi/post/18292/2017-01-27-sotsmerezhi-stali-na-21-populyarnishimi-za-2016-rik-doslidzhennya/|title=Соцмережі стали на 21% популярнішими за 2016 рік - дослідження|last=|first=MediaSapiens|date=2017-01-21|website=WaybackMachine|publisher=|language=uk|accessdate=2020-01-18}}</ref>.
2019 senesi boş
== İnternet ağı teşkilâtınıñ esasları ==
|