İrade erkinligi

İrade erkinligi - insan, öz areketlerinde ve qararlarında serbestmi, olar, evelden tayin etilgenlermi aqqında felsefiy sualdir.

Asırlar devamında bu sual felsefecilerni ve ilâhiyatçılarnı meraqlandıra edi. Bu meseleni tedqiq etüv, tabiat qanunlarınıñ sebep-aqibet alâqası barmı oluvınıñ serbestlik ve sebep arasında tesirleşüviniñ añlamasına muhtac. Felsefe mektepleri, vaqialarnıñ episi tayinlengenmi dep ve serbestlik, tayinlevnen yan-yanaşa yaşay bilelermi (uyğunlıq uyğunsızlıqqa qarşı) baqışlarda farqlana. Şiddetli tayinlev tasdiq etkeni kibi, Bütündünya tayinlengen, bu da irade erkinligi imkânsızlığınıñ sebebi ola.

İrade erkinliginiñ diniy, ahlâqiy ve felsefiy aqibetleri olur. Meselâ, din ceetinden irade erkinligi, qudretli ilâhiy maiyet, şahısnıñ saylav ve iradesine öz tesirini qabul ettirmey manasında kele bile. Ahlâqiyatta irade erkinligi şahıs, öz areketleri içün ahlâq ceetinden mesülietli olğanını añlata bile. İlim saasında bu esas şunı belgiley bile ki, miy ve aqılnen beraber vucutnıñ areketleri bütünley cısmiy sebepliginen tayin etilir. İrade erkinligi felsefe tüşüncesi doğğanınen ep diqqat talap ettken meselelerden biri olıp qala.

Ğarbiy felsefede

İrade erkinligi meselelerine dair esas felsefiy yönelişlerni vekilleri aşağıdaki eki sualine nasıl cevap bergenlerine köre gruppağa bölmek mümkün:

1. Dünya tayinlengenmi?
2. İrade erkinligi mevcütmi?