Kefe
Kefe (ukraince Феодосія, Теодосія, rusça Феодосия) – Qırımnıñ cenüp-şarqiy yalısında bulunğan şeerdir.
| şeer
Kefe ukr. Феодосія, Теодосія rus. Феодосия 
Vikianbarda Kefe
|
Coğrafiya deñiştir
Kefe Qırımnıñ cenüp-şarq tarafında Kefe körfeziniñ yalısında buluna. Şeerniñ iklimine deñiz, dağ aldıları ve çöl tesir ete. İyülniñ orta arareti +24 °C, yılnıñ küneşli saatlarnıñ orta miqdarı 2272, qış yımşaq, yağanaqlarnıñ orta yıllıq derecesi 360 mm. Yuvunuv mevsimi mayısnıñ ortasından oktâbrniñ ortasınace devam ete.
Evelki adiseler deñiştir
Şeerniñ temeli milâttan evel VI asırda, Milet şeerinden çıqma yunan müstemlekeciler tarafından qoyuldı. Şeerniñ adı Teodosiya (yunanca Θεοδοσία, “tañrı tarafından berilgen”) dep qoyuldı. Milâttan evel 355 senesinden Teodosiya Bospor devletiniñ terkibine kirdi. IV asırda hunnlar şeerni yıqtı. Mezkür devirde şeerde ve onıñ civarlarında alanlar yaşay edi ve qasaba Ardabda (yani “Yedi Mevlâlı”) alanca adını taşıy edi. V asırda şeer Roma İmperiyasınıñ nezareti altına keçti, VI asırda hazarlar basıp aldı, soñra kene Bizans İmperiyasınıñ eline keçti. Kelecek asırlar devamında büyük olmağan bir qasaba edi.
Tarih deñiştir
1270-incilerde senesilerde cenevizler bu şeerniñ temelini qoydılar.
XIII asırda Altın Ordunıñ altında qaldı, soñra ise Ceneviz tuccarlarınen satın alındı. Olar Kaffa adlı abadan bazarlıq şeerni meydanğa ketirdiler. İşbu şeer Qara deñizdeki alış-verişni tek başına nezaret etken esas liman ve ortalıqtaki ceneviz qasabalarnıñ idare merkezi oldı.
1475 senesi Kaffanı Gedik Ahmet Paşanıñ reberligi altında Osmanlı askeriy quvetler fetih etti. Kefe Osmanlı Devletiniñ Qara deñizdeki esas limanı oldı. Bu devirde şeer keñleşti, inkişaf etti. Kiçik İstanbul adını taşığan Kefe şeeri XIV asırda iqtisadiy munasebetler quruv ceetinden müim yer alğan. Şarq memleketler arasındaki satın aluvlar, ticaret yolları Kefe şeerinden keçken. Kefede 70 biñge yaqın nefer musulman-hristian qarışıq eali yaşağan. 1682 senesi şeerde 4000 ev (olardan 3200 musulman, 800 hristian) bar edi. Osmanlı devrinde mında faal musulmanlaştıruv ceryanı başlanğan. Misal olaraq, XIV-XVIII asırğa qadar, yani 4 asır devamında şeerde 28 ortodoks hristian kilsesi, 15 katolik hristian kilsesi ve yeudilerniñ 2 sinagogası olğan olsa, XVIII asırda Osmanlılarnıñ devrinde tek camiler 70 raqamını teşkil etken. XV ve XVIII asırlarda Kefede altı biñge yaqın evler qurulıp, olarnıñ er birisi öz tekrarlanmaz ömrüni yaşağan. Tarihiy ve dokumental vesiqalarğa köre, şeerde qırımtatar, türk, rum ve ermenilerden ğayrı, eflâklar (yani romenler), lehler, gürciler ve çerkezler ömür qurğanlar.
1778 senesi, Rusiye ükümeti tarafından teşkil olunğan hristian ealisiniñ sürgün etilüvi zamanında, 5511 ermeni, 1648 rum, 24 gürci Kefeden çıqarıldı. 1783 senesi Qırım Rusiyeniñ eline keçti, 1784 senesi Kefe Feodosiya (Феодосия) olaraq adlandırıldı. O zamandan berli rus ve başqa tillerde şeerge Feodosiya dep aytalar, qırımtatarlar ise bugünge qadar Kefe adını qullanıp tura.
XIX asırda bu şeerde belli ressam İvan Ayvazovskiy yaşay ve icat ete edi. 1892-95 senelerde Canköyden Kefegece demiryol hattı yapıldı, 1899 senesi ise yañı deñiz limanı quruldı.
Sovet ükümetiniñ birinci yılları şeer tüşkün alda edi (1921 senesi 35 400 kişi, 1926 senesi 28 700 kişi yaşay edi). Soñ Kefe sanayı ve kurort merkezi olaraq inkişaf etti. Ulu Vatan cenki vaqtında duşmanlar Kefeni eki kere zapt etip, şeerniñ büyük qısmını viran ettiler.
Mahsus itibarğa lâyıq yerler deñiştir
Kefedeki mahsus itibarğa lâyıq yerlerden yahşı alda saqlanğan ceneviz qalesini, bir sıra kilselerni, Müfti Camisini, Ermeni çeşmesini, Ayvazovskiyniñ çeşmesini, resimler galereyasını, ülkeşınaslıq ve Aleksandr Grinniñ müzeylerini köstere
Müfti Cami deñiştir
Bu büyük cami 1623 senesi qurulıp, osmanlı mimarcılıq ananeleri ile köterilgen. 1783 senesi Qırım Rusiyege qoşulğan soñ, işbu musulman camisi Uspeniye adlı ermenlerniñ katolik ibadethanesine çevirilip, uzun bir müddet devamında ermeni ealisiniñ diniy ihtiyaclarını qanaatlendirgen. Al-azırda restavratsiyadan keçken Müfti Cami Kefe şeerindeki zemaneviy Lenin ve Furmanov soqaqlarınıñ çatışmasında buluna. Böyleliknen, Müfti Cami çoq yıllar devamında em Türkler içün, em Qırımtatarlar, em de Qırım Ermenleri içün ibadet evi olıp, 1944 senesi Qırımtatarlarnı sürgün etkenden soñra ise perişan bir alğa qaldırılğan. Tek 1975 senesi bu cami kene öz evelki alına ketirilgen edi.
İqtisadiyat deñiştir
Kurort saası Kefe iqtisadiyatınıñ temelidir. Mında belli şifahaneler, raatlıq evleri, mineral çeşmeler, plâjlar bar. Turizmden ğayrı iqtisadiyat köy hocalığına, balıq avına, aş sanayısına esaslana. Şeerde tütün fabrikası, şıra zavodı, mehanik zavodı, optika ve diger zavodlar çalışmaqta.
Menbalar deñiştir
- В. Крикун "Крымскотатарская архитектура", Симферополь 1998
Bağlantılar deñiştir
- Kefe - 25 asırlarnıñ şeeridir. Tarih, fotoalbom. 17 dekabrniñ 2007 s. arhivlengen.
- Kefe şeeriniñ malümat portalı. Kefede raatlanuv
- Kefe turizm idaresiniñ resmiy saytı 10 avgustnıñ 2007 s. arhivlengen.
Atıflar deñiştir
- ↑ Bu meskün yer Rusiye ve Ukraina arasında çatışuvğa sebep olğan Qırım yarımadasında buluna. Qırımnı de-fakto idare etken Rusiyeniñ qanunlarına köre yarımadada bulunğan Qırım Cumhuriyeti ve Aqyar federal emiyetli şeeri - Rusiye terkibindeki eki federatsiya subyektidir. Ukraina qanunlarına köre yarımadada Ukraina terkibindeki Qırım Muhtar Cumhuriyeti ve Aqyar mahsus statuslı şeeri buluna.
- ↑ Ukraina qanunlarına köre.
- ↑ Rusiye qanunlarına köre.